Eind december verscheen het laatste nummer van MO Samenlevingsopbouw, vaktijdschrift voor opbouwwerkers. Het tijdschrift fuseert in 2013 met het Tijdschrift voor de Sociale Sector – TSS en het vrijwilligersblad Vakwerk en gaat dan verder als Tijdschrift voor sociale vraagstukken, dat vier keer per jaar zal verschijnen. Staat dat voor een trend? Verdwijnen gespecialiseerde op professies en instituties gerichte vakbladen ten gunste van een informatievoorziening die zich niet op beroepsgroepen maar op ‘sociale vraagstukken’ richt?
Het lijkt er wel op. Overal roept men tegenwoordig om ‘generalisten’ die uit de ‘systeemwereld’ van ‘instituties’ treden om bouwend op ‘burgerkracht’ in de ‘leefwereld’ van de ‘wijk’ sociale problemen (‘vraagstukken’) aan te pakken. Dat noemen we ‘kanteling’, ‘transitie’ of ‘welzijn-nieuwe-stijl’ en aan het verdwijnen van vaktijdschriften zou je dus heel goed kunnen aflezen hoe sterk deze verandering inmiddels is.
In dit laatste nummer van MO Samenlevingsopbouw schetst Martien Kromwijk, voormalig bestuurder van Woonbron, wat deze beweging betekent voor woningcorporaties. Zijn stelling is dat de fysieke slag in de wijken grotendeels gestreden is en dat de toekomstige uitdaging het bewerkstelligen van sociale duurzaamheid is. Kromwijk ziet een nieuw soort civil society in de maak rond begrippen en bewegingen als: samenredzaamheid, de organisatie van nabijheid, kleinschaligheid, de opkomst van nieuwe collectieven, energiecoöperaties, lokale ruilmuntsystemen, social enterprises. ‘Als een rizoom vertakt de wortelstructuur zich onder de grond, en ineens is buurtzorg overal, en de opvoedpoli, de voedselbank enzovoort.’

De kunst voor corporaties is hierbij aan te sluiten, daarvoor moeten zij zich ‘heruitvinden als wijkcoöperaties’. De stenen-stapelen-kennis schiet daarvoor tekort, in de nieuwe gedaante moeten corporaties zich – zo eindigt Kromwijk zijn beschouwing – ‘buiten de eigen institutiegrenzen [verbinden en] co-creatie, community initiatieven en social enterprises herkennen en duurzaam maken, durven leunen op professionele kennis van de oude instituten die dan wel hun spreekuren moeten vervangen door de keukentafel. Niet meer een projectencarrousel, maar blijvende lokale steuncontexten tot stand brengen.’
Het klinkt geweldig. Maar ook duizelingwekkend. Cocreatie, collectieven, burgerkracht – prachtig, maar wie gaat dat organiseren, hoe gaan we dat financieren, waar vallen de bezuinigingsklappen? Het is opmerkelijk dat in alle transitieretoriek en kantelingsnewspeak dit soort vragen opvallend makkelijk – ook door mijzelf overigens - vermeden worden. Daarom zouden we nog een les uit het verleden moeten trekken: laten we nieuwe grote woorden pas uitspreken als er concrete praktijken en voorbeelden onder schuilgaan. Want met een nieuwe ronde kretologie bezweren we de crisis niet. Met gedurfde beslissingen en baanbrekende initiatieven wel. Hoe mooi zou het zijn als dat nieuwe Tijdschrift voor sociale vraagstukken ons daarin de weg zou kunnen wijzen.

Deze column verscheen eind januari 2013 op de site www.socialevraagstukken.nl.

Schaamteloos

‘ De trend is onmiskenbaar. Nederland lokaliseert. Macht, zeggenschap, maar ook controle en verantwoording zoeken een weg naar het laagste operationele niveau. Je ziet de trend in grote dienstverlenende organisaties, die worstelen met hun oude hiërarchische structuren en een uitweg zoeken in zelfsturende teams die dicht bij mensen opereren. Niet voor niks wordt netwerkorganisatie Buurtzorg nu al jaren achtereen uitgeroepen tot werkgever van het jaar. Of lees anders de gemeentelijke nota’s over het sociale domein. De vernieuwingsgezindheid druipt ervan af. Instituties willen weer onder de mensen komen.

De rijksoverheid opereert hier buitengewoon dubbel in. Aan de ene kant jaagt ze deze ontwikkeling aan door grote decentralisaties op gang te brengen. Op het terrein van welzijn was die overdracht van bevoegdheden al eerder ingezet, maar nu volgen nog spectaculaire stappen op het terrein van de zorg (AWBZ), jeugdzorg, de sociale zekerheid (Wet Werken naar Vermogen/Participatiewet), de sociale werkvoorziening en het bijzonder onderwijs. Ook corporaties worden – terecht! – gedwongen zich lokaal te gaan verankeren. Het Haagse devies is: alle sociale macht aan gemeenten, waarbij de rijksoverheid eerder de rol speelt van een soort kennisbemiddelaar dan van bepalende speler.

De gevolgen daarvan zijn fascinerend. Doordat de decentralisaties gepaard gaan met minder middelen, kunnen gemeenten niet simpel de oude inboedel overnemen. Zij moeten het echt anders gaan organiseren! Dat is een geweldige kans. De verzorgingsstaat kan daardoor gezuiverd worden van oude vormen van bureaucratische verkokering en vanachter lokale steigers op een nieuwe manier uit de verf komen. Dat proces is al op gang gekomen. Kijk naar de antibureaucratische sociale wijkteams die overal als paddenstoelen uit de grond schieten. Dicht bij mensen, integraal, ontkokerd en goed toegankelijk voor wie het echt nodig heeft.

Maar dan komt de andere kant van de rijksoverheid om de hoek kijken. Dat is het klassieke register, waarin politiek Den Haag gewoon weer ouderwets het centrum van de Nederlandse werkelijkheid is. Dan zijn corporaties ineens niet meer lokale partners die mee moeten bouwen aan een nieuwe verzorgingsstaat en aan nieuwe lokaal georganiseerde vormen van solidariteit, maar een geldmachine die ten faveure van de rijksfinanciën geld moeten gaan ophalen. Dat is schaamteloos. Je kunt niet tegen gemeenten zeggen dat ze de bureaucratische rijksrotzooi maar moeten opruimen, om dragende lokale krachten vervolgens een blauwe enveloppe te sturen: of ze even de rekening willen betalen. Het bizarre is dat Den Haag daarmee de grootste belemmering is geworden voor de vernieuwing die ze zelf zegt voor te staan.

Deze column is eind november verschenen in Aedes Magazine, nr. 12/2012.

Vanaf 18 december tot en met 21 januari zijn we door Indonesië gereisd, vooral Sulawesi, Lombok en Bali. Hieronder een kleine foto-impressie van het land dat in de wereld de de meeste kleurschakeringen groen kent.

Jarenlang was het kijkcijferjaarverslag van deze site het eerste jaarverslag van het land, want het werd op de eerste dag van het jaar in dit weblog gepubliceerd. Helaas heb ik dit jaar met die goede traditie moeten breken, omdat ik rondom de jaarwisseling op reis was door Indonesië en in die hoedanigheid geen tijd en geen zin had om grafieken samen te stellen en daar tekst en uitleg bij te geven. Tussen de rijstvelden verliezen zulke aantallen toch elke relevantie.

Maar goed, ik ben weer terug en om nu helemaal niets te presenteren is ook zo wat. Vandaar dit jaar een korte versie, want er is heuglijk nieuws te melden. Het aantal bezoeken steeg in 2012 met maar liefst 18 procent. Op 31 december stopte de teller op 62905 bezoeken, bijna tiendzuizend meer dan in 2011. Vooral in de eerste helft van het jaar steeg het bezoek flink in vergelijking met de jaren daarvoor. Een belangrijke impuls daarvoor kwam van de publicatie van het boek Loslaten, vertrouwen, verbinden, die voornamelijk in een digitale versie werd verspreid. Eind maart kwam de tekst als eerste op deze site beschikbaar, en vanaf dat moment liep het storm, en werd de tekst in enkele dagen meer dan 3000 keer gedownload. Dat bracht de maandscore die maand op 8149, een record. Zoveel bezoeken heeft deze site in een maand niet eerder mogen begroeten. Ook de maanden daarna bleef het bezoek hoog, zodat de maandscores het eerste half jaar ruim boven de 5000 uitkwamen.
De groei is vooral te danken aan het feit dat via Twitter (@josvanderlans) steeds meer mensen naar publicaties op de website worden verwezen en daar klaarblijkelijk ook gebruik van maken. In 2012 steeg het aantal volgers op Twitter van 1250 naar ruim 2500. In principe zijn dat toch allemaal mensen die geinteresseerd zijn in schrijfsels van mijn hand.

Kortom, het was een goed jaar. De afgelopen vier jaar stabiliseerde het bezoek rondom de 52000 bezoeken en leek de site een soort verzadigingspunt bereikt te hebben. Door de combinatie met sociale media is er een nieuwe dynamiek ontstaan. Ik ben benieuwd waar dit in 2013 toe leidt.

Het nieuwe GroenLinks

De commissie-Van der Lans, die het als haar opdracht ziet de ware oorzaken van het verkiezingsechec bloot te leggen, komt na grondig intern beraad en jarenlang participerend onderzoek tot de volgende conclusies:

1. De vrijzinnigheidsagenda is geen investering gebleken in het praktisch politieke handelen, maar heeft de geworteldheid van GL in de beweging van onderop aangetast.

2. De groeiende aandrang om bestuurlijke verantwoordelijkheid te dragen is zowel in Den Haag als lokaal ten koste gegaan van de identiteit van GL. Onduidelijk is daarom waarom, wanneer en waarmee GL-bestuurders het verschil maken.

3. De praktijk dat partijleiders hun opvolger aanwijzen (Paul R. kiest Femke H. kiest Jolande S.) is feodaal. Het bekokstoofd leiderschap moet uitgebannen worden, vrijwel alle andere politieke partijen zijn GroenLinks hierin al voorgegaan.

4. De grootste fout van Jolande Sap was dat zij in haar eentje met Mark Rutte aan een keukentafel is gaan praten over de Kunduz-missie. Ze is erin geluisd en kon toen niet meer terug. Daarmee ketende zij zichzelf vast in een politieke positie met de partij als aanhangsel.

5. 1 t/m 4 heeft geleid tot een Tweede-Kamerfractie (2010-2012) die als los zand functioneerde en na het vertrek van Femke Halsema ideologisch en politiek niet meer in staat was een hecht team te vormen. Dat valt vooral de meest ervaren krachten in de fractie te verwijten.

6. De vanzelfsprekendheid waarmee GL zichzelf zag als de meest groene partij heeft geleid tot een verwaarlozing van haar banden met de duurzaamheidsbeweging en tot een minimum aan overtuigende prominente groene politici. De partij heeft daarmee haar sterkste troef uit handen gespeeld.

7. Dat er geen doordachte scenario’s klaar lagen om te reageren op de volkomen voorspelbare verkiezingsnederlaag is een vorm van onvoorstelbaar politiek-bestuurlijk amateurisme. Zo riep de partij een nog grotere chaos over zichzelf af, met Jolande Sap als slachtoffer.

8. Dat interventies van een niet benoemde partijtop (wethouders te U. en A.) hierin doorslaggevend waren, is een dieptepunt in de geschiedenis van GL. Een partij die zichzelf niet de baas is, diskwalificeert zich in hoge mate voor het bestuurlijke pluche.

9. Er gebeurt (buiten Den Haag) ontzettend veel in Nederland. Burgerkracht, doe-het-zelf-coöperaties, samenredzaamheid, duurzaamheidsinitiatieven – er is sprake van een indrukwekkende beweging van onderop. Het nieuwe GroenLinks moet het weinig praktische vrijzinnigheidsverleden achter zich laten en zich opnieuw laten laven door deze bronnen van hernieuwbare politieke energie.

10. De verkiezingsnederlaag was het echec van een generatie die rond de eeuwwisseling naar voren is getreden. Hun tijd zit erop. We hebben nieuwe (jonge) mensen nodig. En nieuwe leiders bij wie duurzaamheid in de politieke genen zit.

Deze column verschijn in het december-nummer  van het GroenLinks magazine.