Er is aan projecten voor de wijk geen gebrek, maar zijn het wel de juiste? Welke projecten zijn echt effectief en kunnen we ook elders in het land met succes uitvoeren? Hoe kunnen we de stap maken van ‘leuke’ naar ‘noodzakelijke’ projecten in de stedelijke vernieuwing? Met de vandaag gepresenteerde publicatie De vrijblijvendheid voorbij geven KEI, SEV en Het WoonNetwerk antwoord op deze vragen.

Stedelijke vernieuwing is maatwerk. Dat heeft de ervaring van de laatste tien jaar uitgewezen. De omstandigheden per stad, buurt en wijk zijn immers verschillend. Dat blijft, en dat moet zo blijven. Het heeft echter wel een risico: de angst om van andere projecten te leren. Het argument: leuk project, maar de situatie was daar zo totaal anders dan waar wij mee te maken hebben valt, in de een of andere vorm, regelmatig te beluisteren. Het gevolg daarvan is, dat iedereen zijn eigen ‘leuke’ projecten inricht, uitstekend toegesneden op de eigen situatie, maar ook verstoken van de ervaringen die elders zijn opgedaan. En daarmee is weer een nieuwe draai aan de projectencaroussel gegeven. De initiatiefnmers van het boek vinden dat deze energie beter besteed kan worden aan het uitvoeren en sterker maken van bestaande projecten.
In het boek zijn 12 projecten opgenomen die bewoners de mogelijkheid bieden om in hun eigen wijk zelf stappen te nemen om de eigen situatie te verbeteren, oftewel te stijgen. Dat gebeurt langs vier routes: die van het wonen, het leren, het werken en de vrije tijd. Per project is gekeken naar de aantoonbare stijgingseffecten, direct en indirect. Deze zijn afgezet tegen de inspanningen en de investeringen. Ook is per project een overzicht opgenomen waar de projecten elders in Nederland worden toegepast. Het is niet de vraag of ze kunnen worden overgenomen, het is de vraag waarom ze nog niet zijn toegepast.
Jos van der Lans schreef een slotbeschouwing, getiteld ‘De geestdrift van succes’. Hij formuleert daarin een kleine typologie van de geestdirft en daaruit concludeert hij: ‘Aan de meeste onderdelen van deze typologie wordt in de taal van het beleid geen woord vuil gemaakt. Misschien is een van de grootste manco’s van onze nationale projectencarrousel dat de plannen zich vooral concentreren op wat er met allerlei mensen moet gebeuren: bewoners van achterstandswijken, daklozen, werklozen, mensen met minder kansen. Maar hoe die inspanningen worden gepleegd, wie dat moet doen, met wat voor drive en in welk soort cultuur - dat blijft onbesproken. Dat lijkt er niet toe te doen of anders is het een kwestie van de afdeling Personeel & Organisatie die voor de poppetjes moet zorgen. Veel meer nog dan van ensen ‘waar het allemaal om gaat’ is het succes van initiatieven afhankelijk van de mensen die het doen, die hun hartstocht en geestdrift vertalen in daden, die aan mensen trekken en sleuren. Zij zijn de verklarende factor waarom iets in Apeldoorn wel lukt en in Arnhem mislukt. Of andersom. Als we onze neiging tot het formuleren van goede bedoelingen kunnen combineren met het vermogen om daarvoor de juiste mensen te mobiliseren, dan zou sociaal Nederland er wel eens in versneld tempo anders kunnen gaan uitzien. Want aan goede plannen en fraaie voornemens is – zoals gezegd – in Nederland nooit gebrek geweest. Je moet er bijna niet aan denken dat ze echt uitgevoerd zouden worden. Dat is misschien te veel van het goede.’

Zie voor meer info: www.kei-centrum.nl

De publicatie is te bestellen via info@kei-centrum.nl

In De vertrouwenscrisis. Over het krakend fundament van de samenleving laten twintig vooraanstaande wetenschappers en publicisten hun licht schijnen over uiteenlopende aspecten van de ‘vertrouwenscrisis’ in ons land. Als vertrouwen het sociaal kapitaal van een samenleving is, slinkt het vermogen van bv Nederland in een verbazingwekkend tempo. Op tal van maatschappelijke terreinen, van politiek en economie tot opvoeding en onderwijs, lijkt het vertrouwen zoek of op z’n minst zwaar beschadigd.

Ontwikkelingen als individualisering, arbeidsflexibilisering, consumentisme en schaalvergroting eisen onmiskenbaar hun tol. Veelzeggend is ook de opkomst van politieke stromingen die gevoelens van argwaan en achterdocht weten te mobiliseren. Tegelijkertijd valt bij de overheid een overmatig, naïef aandoend vertrouwen te constateren in bijvoorbeeld het corrigerend vermogen van de vrije markt. Even verbazingwekkend is het vertrouwen dat politici en onderzoeksbureaus stellen in het vermogen van ‘gewone’ burgers om keuzen te maken op terreinen die zelfs voor specialisten nauwelijks te overzien zijn.

Met bijdragen van Abram de Swaan, Ger Groot, Hans Achterhuis, Douwe Draaisma, James Kennedy, Frank Ankersmit, Margot Trappenburg, Désanne van Brederode, Jaap van Heerden, Herman Pley, Jos va der Lans, Pieter Hilhorst, Christien Brinkgreve, Paul Schnabel, Piet de Rooy, Ybo Buruma, Arjo Klamer en Dick Pels.

In Brabant nodigden bestuurders van Prisma, een grote zorginstelling voor mensen met ‘een beperking’ zoals het tegenwoordig heet, vertegenwoordigers van de samenleving uit om mee te denken met hun dilemma’s. Dat viel nog niet mee.

K.U.T. - Harrie spreekt de letters nadrukkelijk afzonderlijk uit, zodat ze niet een woord vormen. Grof taalgebruik wordt hier kennelijk niet op prijs gesteld. Maar over zijn intenties kan geen misverstand bestaan. De regels hier zijn kut.
Wat bedoelt hij daar precies mee, willen zijn bezoekers weten. Geef eens een voorbeeld.
Harrie hoeft niet lang na te denken. ‘Nou die schutting hier, dat duurt tien jaar voor ze daar wat aan doen. En de uitstapjes: wegbezuinigd. En de winkel hier op het terrein: die gaat veel te vroeg dicht.’
Harrie ziet er uit als een stevige puber van een jaar of 18, maar is inmiddels al 25. Hij heeft een lange instellingsgeschiedenis achter de rug. Volgens eigen zeggen heeft hij in zeven internaten gezeten en was hij op veel plekken niet handhaafbaar. Een bonk agressie, die vreselijk te keer kon gaan. Inmiddels heeft hij zichzelf redelijk onder controle, zo lijkt het. Hij woont in een zelfstandige wooneenheid in Biezenmortel op het intellingsterrein van Prisma vlakbij Udenhout in Noord-Brabant. Prisma is een grote Brabantse instelling voor mensen met een handicap. In de wijde omtrek was deze plek ooit bekend als Huize Assisië, waar de broeders zich over gekken en debielen bogen. Harrie zit op een stevige medicatie, werkt overdag bij boeren in de omgeving, waar hij van alles met dieren doet. Dieren zijn zijn grote passie: ‘Ik heb altijd wel dierenverzorger willen worden. In de Beekse Bergen.’
Heb je daar dan al eens wat aan gedaan, vraagt een van zijn bezoekers.
Harrie kijkt hem een beetje wazig aan. Nee, zegt hij, op een toon waaruit spreekt dat hij het ook niet van plan is. Nee.

Harrie combineert een verstandelijke beperking met stevige gedragsproblemen. Wie hem zo in zijn kamer achter zijn computer bezig ziet, heeft al snel iets van ‘whah, met wat begeleiding moet die toch zo de samenleving in kunnen.’ ‘No way’, zegt psycholoog Jacques de Bruin, twintig minuten later als Harrie’s bezoekers achter de koffie rond een tafel zitten. ‘NOT, njet, niet. Harrie is nu redelijk stabiel. Maar dat is het resultaat van een intensieve begeleiding hier, gecombineerd met medicatie. Daarin is nu een soort rustpunt bereikt, dat moeten we koesteren. Want hij was en is een kruitvat, hij explodeert als het mis gaat. Dus laat hem nu maar, laat het hier lekker op zijn plek zitten, jaag hem niet op met die doelstellingen dat hij zelfstandig moet zijn, zijn eigen boontjes moet kunnen doppen. Dat zit niet in hem.’
Scherper kan je één van de dilemma’s in de zorg voor mensen die een verstandelijk handicap combineren met gedragsproblemen niet onder woorden brengen. De kunst van deze zorg is om mensen tot een stabiel bestaan te leiden, dat is een weg van vallen en opstaan, of te wel zoals ze het bij Prisma zeggen van ‘kleine overwinningen’, van ‘zorgbehandeling’. Maar het geduld dat die aanpak vraagt is niet altijd het geduld dat de samenleving kan opbrengen. De gedachte dat Harrie zonder veel aspiraties de rest van zijn leven in een (dure) woning op een instellingsterrein zou moeten slijten is voor de buitenwacht moeilijk te accepteren. Waarom kan die jongen niet gewoon in de samenleving functioneren? Waarom zou het ideaal van een zelfstandig bestaan niet voor hem zijn weggelegd? Wie bepaalt dat eigenlijk? En wat is dan ‘volwaardig burgerschap’, waar elke instelling actief op het terrein van de verstandelijk gehandicapten tegenwoordig de mond vol van heeft.

Doen wij het goed?
Om dat soort vragen en dilemma’s is het de bezoekers van Harrie te doen. Zij zijn bij hem op bezoek als lid zijn van de commissie Maatschappelijke Verantwoording en Verantwoordelijkheid, die de leiding van Prisma in het leven heeft geroepen. Dat initiatief is geboren vanuit een gevoel van onbehagen. Want, zo redeneerden de twee Prisma-bestuurders, Henk Boot en Peter Nouwens, er gaat veel geld om in deze zorg, er worden belangrijke beslissingen genomen, over mensen, over behandelingen, over gebouwen, maar wie bepaalt nu eigenlijk of ‘wij het goed doen’. Hoe verwerven wij nu onze maatschappelijke legitimatie?
Natuurlijk, er zijn allerhande controlesystemen in de zorg. Er zijn kwaliteitskeurmerken (HKZ, ISO of hoe ze verder ook mogen heten), er is een inspectie, er wordt geregistreerd, gerapporteerd en afgerekend. Maar dat is niet voldoende. Althans, zo voelen de twee bestuurders/directeuren het. Hun business is niet louter een zorgzaak, maar een samenlevingszaak. Ze willen de samenleving deelgenoot maken van hun overwegingen en keuzen. Ze willen de deur open zetten, laten zien wat zij met mensen doen, wat mensen met hun doen. Vermaatschappelijking van de zorg is, in hun ogen, niet alleen het opnemen van mensen met een beperking in de samenleving, maar ook de samenleving opnemen in de zorg van deze mensen. Zo ontstond de gedachte om een commissie Maatschappelijke Verantwoording en Verantwoordelijkheid als een poging om de maatschappij in Prisma een stem te geven. Om maatschappelijke legitimatie niet te veronderstellen, maar te verwerven.
Daarom struinen er deze woensdagmiddag 1 oktober een kinderrechter, een directeur van een Provinciale Rekenkamer, een hoogleraar zorgethiek, een besturder van een RIBW-instelling, een manager van het Leger des Heils, een universitair hoofddocent orthodepedagogiek, een vakbondsonderhandelaar van CNV Publieke Zaken, een directeur van een jeugdzorgaanbieder en ondergetekende over het instellingsterrein van Prisma. Naast Harrie bezoeken ze de 65-jarige Kees, die door een team van zeven mensen wordt begeleid. Zij bieden dag-in-dag-uit één-op-één verzorging. Tussen negen uur ’s ochtends en elf uur ’s avonds is er één professional met Kees in de weer, de andere uren ligt hij op bed. Alle dagacitiviteiten (zwemmen, muziek luisteren, cornervlaggen ophalen bij de plaatselijke voetbalclub) vinden in een koppel van twee plaats: Kees en een begeleider. Met andere woorden: Kees bezorgt per dag 1,5 professional een full-time baan, inclusief het weekend. Dat is op jaarbasis ongeveer twee-en-een-half fulltime arbeidskrachten die alleen met Kees in de weer zijn. Kosten, ruwweg: 200.000 euro. Dat is niet weinig, iemand die op deze wijze veertig jaar zorg krijgt kost de belastingbetaler ruim tien miljoen euro.
In totaal telt Prisma zo’n zeventig van deze zware gevallen. Niet allemaal krijgen ze zo’n 1-op-1-begeleiding als Kees ten deel valt, maar intensief blijft het. De financiering daarvan staat permanent onder druk. Steeds opnieuw wordt er aan bekostigingssystemen gesleuteld, waarbij per saldo uit het nieuwste zorgzwaartepakket minder geld te voorschijn komt dan daarvoor. Of er valt een gat tussen twee bekostigingsregels, waardoor iets niet kan. Het is altijd vechten voor Kees.

Volgende vergadering
Moet dat? Kan dat anders? Dat is zo’n vraag waar de commissie zich over moet buigen. Is dit goed, is dit verantwoord? Waarom kan de samenleving die zorg voor Kees niet gewoon structureel opbrengen? En wat moet er gebeuren om dat wel zo te laten zijn? Weten mensen eigenlijk wel dat dit soort hulp er is, en nodig is? Op de eerste bijeenkomst, woensdag 1 oktober, in wat vroeger de Wasserij van Huize Assisië was en waar dagelijks in grote tobben het wasgoed van duizenden zwakzinnigen werd gewassen, wagen de commissieleden zich nog niet aan antwoorden. Ze schrikken er eerder een beetje van. Mooi idee hadden ze stuk voor stuk meteen gezegd toen ze werden uitgenodigd. De samenleving een stem geven in de zorg, dat zou vaker moeten gebeuren. Maar nu de eerste vragen en dilemma’s op tafel liggen blijkt het toch niet zo eenvoudig te zijn om de samenleving een woordje te laten meespreken. Voor dit soort problemen bestaat echter in Nederland een beproefde methode: een volgende vergadering. Ik hou u op de hoogte.

Op zondagavond mocht ik in Amsterdam een bijeenkomst voorzitten met een fors aantal stadsdeelbestuurders, corporatiemanagers, achter-de-voordeur-professionals en minister Vogelaar. Het was een interessante avond, waarin de bestuurlijke elite van de hoofdstad met elkaar zocht hoe ze mensen kansen kunnen bieden, wanneer ze wel en wanneer niet moeten optreden en hoe daarvoor in het woud van instanties het mandaat en de doorzettingsmacht georganiseerd kan worden.
De volgende dag las ik het pamflet Het bange Nederland van de enigszins in GroenLinkse invloedsferen vertoevende sociologen Jan Willem Duyvendak, Ewald Engelen en Ido de Haan. Ik kwam terecht in een honderdvijftig pagina voortdenderende tirade tegen de Nederlandse elite, die in een staat van troosteloos verval terecht is gekomen en om op de been te blijven haar kaarten zet ‘op opgeklopte angsten met een geborneerd programma van nationale trots, volkse sentimenten en economisch nationalisme’. De recente aandacht voor de Nederlandse geschiedenis in de vorm van de Canon is daarom een vorm van ‘valsemunterij’, omdat historici daarmee ‘het verleden canoniseren zodat het als maatstaf van politiek handelen in het heden kan dienen’.
Om dezelfde reden fulmineren de auteurs tegen die vaderlandse critici van de overname van bedrijven door hedgefondsen en de gedwongen overname van ABN Amro. Ook hier bespeuren zij een angstvallig economisch nationalisme, dat natuurlijk geen partij kan zijn voor een echt globaliserende economie. Dat dezelfde dagen uitgerekend de nationale staten als redder optraden van het sprinkhaankapitalisme, konden de auteurs in hun wijsheid natuurlijk niet voorzien.
Zeker, Het bange Nederland is een dapper vlotschrift, geschreven in een polemische taal die ik sinds ik het opzeggen van mijn Waarheid-abonnement zelden meer heb gelezen. Maar toen ik het uit had, zag ik die Amsterdamse bestuurlijke elite weer voor me. Zijn die bang? Zijn die gedreven door nationalisme? Klampen die zich vast? Nou nee. Het bange Nederland gaat ook niet over hen, het gaat niet over de brede elite van Nederland. Het is een uit ergernis geboren tirade tegen opiniemakers als Paul Scheffer, Gabriël van den Brink, Ad Verbrugge, Hans Wansink en de Verwildering van de Haagse politiek. Meer niet. Met de rest van Nederland heeft het – gelukkig maar - weinig van doen.