Het werd onverwacht toch een zware bevalling voor minister Jacqueline Cramer van Ruimtelijke Ordening om vandaag de grondexploitatiewet door de Eerste Kamer te loodsen. Dat kwam omdat ze het eigenlijk wel met de krtiek van de linkse oppositie eens was, maar daar niet aan mocht toegeven omdat ze het wetsvoorstel van haar ambtsvoorganger Dekker moest verdedigen. Omdat ze ook niet goed voorbereid was door haar ambtenaren stond ze in haar eerste termijn toch regelmatig met haar mond vol tanden. Kortom, geen echte goede beurt.

De grondexploitatiewet biedt gemeenten een (publiekrechterlijke) stok achter de deur om kosten van publieke investeringen op ontwikkelaar te verhalen als ze daartoe langs privaatrechterlijke weg (vrijwillige afspraken) niet bereid zijn. Daarmee hoopt de regering eindelijk free riders (ontwikkelaars die een grondpositie innemen en willen bouwen, maar niet aan de algemene kosten willen bijdragen) te dwarsbomen, maar erg streng is ze niet, waardoor er weer volop ruimte komt voor partijen om alles te minimaliseren, en niks extra’s te willen betalen. Wat dat betreft worden gemeenten nog meer afhankelijk van marktpartijen, die totaal ondoorzichtig kunnen oppereren, omdat de grondmarkt de minist transparante publieke markt van alle economische marten in Nederland is.
Precies op dat punt had ik de grootste aanvaring met de minister. Ik wilde dat er nu eens eindelijk goed onderzoek zou worden gedaan, de minister vond dat ook, maar kwam met allerlei bullshit argumenten aan die haar door haar ambtenaren waren ingefluisterd. Lees een stukje mee uit de handelingen:

Minister Cramer: Het verzoek van de heer Van der Lans is niet zonder meer uitvoerbaar. Het kadaster registreert alleen wanneer de eigendom van de gronden wordt overgedragen en niet of er overeenkomsten over grond worden gesloten. Vaak worden overeenkomsten gesloten zonder dat die direct worden gevolgd door overdracht van de eigendom van de grond. Zo'n overeenkomst is dan niet zichtbaar in het kadaster. Via die registratie kunnen wij er niet achter komen welke overeenkomsten worden gesloten tenzij duidelijk sprake is van eigendom van de grond.

De heer Van der Lans (GroenLinks): Waar ging het onderzoek in 2003 dan over? Het ging over opties, over contracten met uitgestelde levering. Dat leverde allerlei resultaten op, maar de minister zegt nu dat die eigenlijk niet in het kadaster stonden. Dan kun je je afvragen waarop dat onderzoek gebaseerd was. Mijn stelling is dat veel van die zaken wel degelijk bij het kadaster geregistreerd zijn. Als de gemeente het voorkeursrecht vestigt op een locatie waarop een optie bestaat, maar als die optie niet geregistreerd is bij het kadaster, dan gelden die grondpositie en die optie niet. Dat betekent dat er een enorme vlucht is genomen van ingenomen posities die wel degelijk bij het kadaster geregistreerd zijn. Bovendien vind ik het een vlucht naar voren. Je kunt altijd zeggen dat je het niet weet, maar je kunt het wel degelijk onderzoeken of op andere manieren onderzoeken. Het is een kwestie van politieke wil.
Ik stel maar een heel eenvoudige vraag. Kunnen wij zo veel mogelijk helderheid en transparantie bieden door de grondmarkt in kaart te brengen, omdat dat een publiek belang vertegenwoordigt? Nu komt u weer aan -- ik maak mij er echt heel boos om -- met letterlijk dezelfde tekst in de memorie van antwoord. Die doet er niet toe. Ik heb helemaal niks tegen projectontwikkelaars, maar wij proberen die markt zo transparant mogelijk te maken omdat er publieke zaken aan de orde zijn. Dan moeten wij er kennis van hebben, maar de helft van die markt is onduidelijk, niet transparant; er is geen toezicht op. Nu moet u niet zeggen dat het niet kan worden onderzocht, dat het nutteloos is en dat de gemeenten zelf kunnen kiezen. Dat is niet de vraag. Ik wil een serieus antwoord hebben. Wilt u die markt transparant maken, dan zult u die goed moeten onderzoeken. Wij krijgen elke week een rapport van het Ruimtelijk Planbureau. Ze zijn allemaal prachtig, maar ze gaan niet over de essentie: hoe werkt die markt, hoe ziet die eruit, wat zijn de verhoudingen? Het is toch helemaal niet te veel gevraagd dat wij een keer onderzoeken hoe het er precies uitziet?

Minister Cramer: Ik begrijp uw punt. Ik heb het zelf op dezelfde manier gevraagd.

De heer Van der Lans (GroenLinks): Maar u krijgt elke keer hetzelfde antwoord.

Minister Cramer: Ik kan u alleen toezeggen dat wij, met uw opmerkingen en mijn interesse om de transparantie te bevorderen in het achterhoofd, toch opnieuw kijken waar wij de transparantie kunnen vergroten.

Omdat ik allerminst tevreden was met dit antwoord heb ik de tweede termijn een motie ingediend (gesteund door de PvdA, SP en D66), waarin ik de regering vraag om:

systematisch onderzoek mogelijk te maken dat zo nauwkeurig en concreet mogelijk inzicht biedt in de activiteiten en verworven rechten van partijen op de grondmarkt en de grondposities die deze inmiddels in Nederland hebben ingenomen

In haar tweede termijn zei de minister de intentie van de motie te ondersteunen, maar even wilde nagaan hoe zij dit zou kunnen implementeren. Daar komt de Kamer dus in september met haar tijdens de besluitvorming over de invoeringswet ruimtelijke ordening weer over te spreken. Dat betekent dat ik de motie zal moeten aanhouden, en dus de Kamer zal verlaten als de enige GroenLinks-senator (in deze periode) die geen aangenomen motie op zijn naam heeft geschreven. Een beetje roemloos dus.
Klik voor mijn inbreng in eerste termijn hier. Klik voor de integrale tekst op motie.