30 januari => Mobistar: het leukste YouTube-filmpje

2 april => Wereldpremière Eropaf-dvd

De wereldpremière van de Eropaf!-dvd, zaterdag 2 april in Studio K in Amsterdam, was een groot succes. De voorstelling werd bijgewoond door ruim tachtig belangstellenden, die in drie kwartier werden meegenomen in een reis door de geschiedenis van het sociaal werk om ten slotte uit te komen bij de actualiteit en de zoektocht naar een nieuw soort Eropaf-professionaliteit.

De Eropaf!-dvd bevat een registratie van de lezing die Jos van der Lans op veel plaatsen in het land heeft verzorgd naar aanleiding sinds het verschijnen van zijn boek Eropaf! De nieuwe start van het sociaal werk. Regisseur Peter Hanegraaf van Filmschool Iriszorg maakte van beelden opgenomen in het Lux-theater in Nijmegen een onderhoudende dvd, die goed bruikbaar is in het onderwijs aan sociaal professionals en bij toogdagen over Welzijn Nieuwe Stijl. De dvd viel, afgaand op het warme applaus, bij het Amsterdamse publiek zeer in de smaak. Op de foto overhandigt Jos van der Lans de regisseur na afloop een bos bloemen.

28 april => publicatie RMO-essay Burgerkracht

Zo kan het niet langer! Het Nederlandse welzijnsbestel moet op zijn kop! Weg met de wederzijdse wurggreep waarin gemeenten en welzijnsinstellingen de afgelopen decennia zijn geraakt. Laat eindelijk ruimte aan de burger over en concentreer je als overheid op degenen die onze aandacht het hardst nodig hebben: kwetsbare burgers. Dat is in grote lijnen wat Nico de Boer te horen kreeg van deskundigen die hij in opdracht van de Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling (RMO) de vraag voorlegde: hoe moet rond 2020 de ‘institutionele logica’ van welzijn eruit zien? Op basis van deze gesprekken schreven Nico en ik een verkenning die eind april bij de RMO is verschenen: Burgerkracht. De toekomst van het sociaal werk in Nederland

 Deze verkenning, waar sindsdien de nodige reuring over is ontstaan, laat zien dat Welzijn Nieuwe Stijl al weer aan een volgende stap toe is: de geluksmachine wordt stopgezet, welzijn is niet van gemeenten maar van burgers, alleen burgerkracht kan ons redden.
Klik voor de pdf-versie van het essay op de afbeelding van de cover rechtsboven. Voor meer (bestel)informatie kunt u terecht op de site van de Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling.

23 juni => Groene-essay 'Lange mars uit de instituties'

Essay gepubliceerd in De Groene Amsterdammer van 23 juni 2011. U kunt de tekst lezen door op de pagina’s hierboven te klikken.

30 juni => Presentatierapport Visitatiecommissie Wijkenaanpak

In Den Haag overhandigde algemeen voorzitter Wim Deetman gisteren het eindrapport ‘Doorzetten en loslaten’ van de visitatiecommissie wijkenaanpak aan minister Donner van Binnenlandse Zaken. Op de foto van links naar rechts: de voorzitters van de commissie Jos van der Lans, René Scherpenisse, Wim Deetman en persvoorlichter Bob van ’t Klooster. Op de voorgrond minister Donner. Op de foto hieronder staan naast de drie voorzitters ook de twee stille krachten die vrijwel al het werk gedaan hebben: de secretarissen Sebastiaan van der Hijden (in het midden grijs pak) en (rechts naast hem) Maurice Cramers.

Foto's: Sebastiaan van der Hijden (boven) en Nathan Rozema (onder).

+

De rapporten zijn digitaal beschikbaar: Eindverslag visitatiecommissie Deel 1: Doorzetten en loslaten en Eindverslag visitatiecommissie Deel 2: Verslag van visitatie van departementen en steden. Of klik op de bovenstaande voorkanten.

13 oktober => Eropaf-laboratorium ecaltant succes

Ruim 425 mensen maakten met elkaar het Nationaal Eropaf-laboratorium dat donderdag in het Amsterdamse MuzyQ-centrum werd georganiseerd, tot een eclatant succes. Het was een bijzonder congres omdat de organiserende stichting Eropaf haar vijfjarig bestaan wilde vieren met wat zij het ‘eerste Nederlandse benefietcongres’ noemde. Anders gezegd: met het Eropaf-laboratorium wilde de stichting geld ophalen voor een nieuw initiatef: het opzetten van een steunpunt voorkomen huisuitzettingen.

Dat is meer dan gelukt. Met behulp van deelnemersbijdragen, sponsors, de belangeloze medewerking van een groot aantal mensen die inleidingen verzorgden en het voortouw namen in de discussies, en een spectaculaire door Pieter Hilhorst (onderste foto) geleide veiling haalde de stichting meer dan € 30.000,- op. Ruim voldoende om het steunpunt uit de startblokken te schieten. Meer informatie daarover vindt u op de vandaag gelanceerde site: www.huisuizetting.info.

Maar die opbrengst was niet het enige wat het Eropaf-laboratorium tot een succes maakte. Belangrijker was dat de ruim vierhonderd deelnemers een dag lang, in acht deellaboratoria, hun hersens kraakten over alle hot items in de discussie over – ondermeer - een nieuw soort (eropaf-)professionals, het herontwerpen van dienstbaarheid van professionals, burgerkracht en de vraag hoe de organisaties eruit zien waarin deze vernieuwingen worden gepraktizeerd. Dat zijn thema’s die momenteel niet alleen in elk stadhuis ambtenaren en politici bezig houden, maar die daarbuiten ook tot talloze nieuwe initiatieven en praktijken leiden. Dat zijn de vonken die het vuur van de verandering moeten aansteken. En dat, zo blijkt tijdens het Eropaf-laboratorium, op tal van plaatsen het geval.

Er is, met andere woorden, sprake van een beweging die werkt aan een transitie van de insituties, die zoekt naar nieuwe vormen en voorbeelden. Die beweging kwam donderdag 13 oktober bijeen en de energie spatte ervan af. Dat maakte de dag tot een ware happening.

Meer informatie binnenkort op:www.eropaf.org

6 november => Broodfonds Wikistad gaat definitief van start per 1 januari 2012

Vandaag was het zover. Na maanden voorbereiding, gegevens verzamelen, deelnemers mobiliseren en tal van kleine besluiten hebben we vanmiddag met ruim veertig deelnemers Broodfonds-Wikistad opgericht - een kring van zzp'ers, die elkaar verzekeren voor arbeidsongeschiktheid. Daarmee ontdoen ze zich van de zware lasten die de traditionele verzekeraars hen opleggen om zich te kunnen verzekeren. Zij weigeren om van deze dure systemen afhankelijk te zijn en besluiten de solidariteit zelf te organiseren. Dat dat kan, bewezen ze vandaag in Pakhuis de Zwijger waar ze de daad bij het woord voegden en een heuse 'onderlinge' hebben opgericht. Hieronder de foto met - bij elkaar gepropt - de eerste veertig deelnemers.


Lees ookde Volkskrant-column van 8-11-11 van Pieter Hilhorst.

10 december => LSA-bewonersdag: Manifest van actieve wijkbewoners

Gisteren vond in Arnhem de jaarlijkse Landelijke Bewonersdag plaats, georganiseerd door het Landelijke Samenwerkingsverband Aandachtswijken (LSA). Belangrijk onderdeel van deze manifestatie was het opstellen van een Manifest van Actieve Wijkbewoners volgens de methode van crowd sourcing. Een groot deel van de 600 deelnemers leverde in de aanloop van de dag, maar vooral ook gedurende de bijeenkomst input via mail, twitter, sms of gewoon ouderwets op papier. Dat materiaal is gedurende de dag door een redactie bestaande uit actieve wijkbewoners geordend, gerangschikt en omgevormd tot het onderstaande manifest, dat op het einde van de dag aan minister Donner werd overhandigd.

Het LSA had mij gevraagd om als redactiechef op te treden. Dat was een ontzettend leuke klus, maar vooral ook heel hard werken met een team van tien zeer enthousiaste en nauwgezette mede-redacteuren. Het was werken tegen de klok, maar om vijf minuten voor drie konden we de printer laten draaien en om iets over drie mocht ik minister Donner het eerste exemplaar van het Manifest overhandigen. Oorspronkelijk was het de bedoeling dat het manifest de titel zou dragen: ‘Manifest van de Actieve Wijkbewoner’, maar bij nader inzien zou dat onrecht hebben gedaan aan al die duizenden mensen die in deze wijken actief zijn. Vandaar dat het op het laatste moment hebben omgedoopt tot ‘Manifest van Actieve Wijkbewoners’. Wie wil reageren kan dat doen via de site van het LSA: www.lsabewoners.nl
.

U kunt de tekst dowloaden door op onderstaande foto te klikken:

De digitale nieuwjaarskaarten stromen weer binnen. Dank daarvoor. Sommige zijn te bijzonder om ze verstopt te houden in mijn mailbox. Zoals bovenstaande fraaie foto van Willem Melching, oude schoolvriend en (inmiddels meer dan) verdienstelijk amateurfotograaf.

Falende toezichthouders

Nog niet zo heel lang geleden kenden we in Nederland alleen de 200 van Mertens (foto rechts). En eigenlijk kenden we deze mensen niet want het was meer een uitdrukking dan een lijst met concrete namen. Wie aan de 200 van Mertens refereerde, wilde vooral zeggen dat de macht in ons land in handen was van een oldboys-netwerk, dat in 1968 door de toenmalige katholieke vakbondsleider op een omvang van zo’n 200 werd geschat.

Tegenwoordig grossieren we in lijstjes. Je kunt het zo gek niet verzinnen of er is een lijst van. Er is eigenlijk maar één categorie functionarissen die deze lijstjesdans heeft weten te ontspringen. Dat zijn onze toezichthouders. Dat is vreemd want als het oude oldboys-netwerk van Mertens ergens een vervolg in heeft gekregen dan is het in de wereld van toezichthouders en commissarissen, waarin nogal wat oud-politici actief zijn. Google het cv van Elco Brinkman, voorman van Bouwend Nederland en oud CDA-voorman, en je kunt pagina’s scrollen door zijn oude en nieuwe toezichthoudende functies. Kijk naar Loek Hermans voorzitter van de Eerstekamerfractie van de VVD - hetzelfde laken een pak. Beide heren zijn toezichttoppers, maar in hun slipstream functioneren vele andere hedendaagse notabelen uit alle politieke windhoeken die toezien op de publieke sector.
Daar is op zichzelf niks mis mee. Het probleem is alleen dat als een toezichthouder omstandig faalt dat hem of haar dat op geen enkele manier nagedragen wordt. Zo is het falen van Brinkman als voorzitter van de Raad van Toezicht van het aan vastgoedgrootheidswaan lijdende zorgconcern Philadelphia geen enkele belemmering geweest voor zijn weldadige toezichtcarrière. En ook Loek Hermans zal zijn tekortschietende toezicht op het COA vermoedleijk niet nagedragen worden. Ook toezichthouders die hun bestuurders salarissen toekennen die ver boven de governance codes uitgaan, hoeven zich geen zorgen te maken om hun reputatie. Er is immers geen haan die er naar kraait.

Dat is bizar. Wat mij betreft wordt er een openbaar register aangelegd waarin de prestaties van toezichthouders inzichtelijk worden gemaakt, waarbij wanprestaties niet langer naar de vergetelheid worden verwezen. Bij voorkeur zou een onafhankelijk instituut deze taak moeten oppakken, maar als dat er niet van komt dan zou het brancheorganisaties of verenigingen van toezichthouders sieren als ze zelf het initiatief nemen. Want laten we wel wezen: de tijd van het baantjesverzamelende oldboys-netwerk van Mertens is al lang voorbij. Wie publieke verantwoordelijkheid draagt, moet zich ook publiek de maat durven te laten nemen. Het kan de kwaliteit van het toezicht alleen maar ten goede komen.

Deze column is deze maand verschenen in Aedes Magazine, nr. 25/2011.

Vandaag heeft het Manifest van Actieve Wijkbewoners zijn weg gevonden naar tal van plaatsen in het land, waar bewoners er mee aan de slag gaan. Op deze foto biedt Astrid Verblakt-Schmeits, een van de redacteuren, het manifest aan aan wethouder Pieter Meekels van Sittard-Geleen. Nu maar hopen dat hij er wat zinnigs mee doet.

Gisteren vond in Arnhem de jaarlijkse Landelijke Bewonersdag plaats, georganiseerd door het Landelijke Samenwerkingsverband Aandachtswijken (LSA). Belangrijk onderdeel van deze manifestatie was het opstellen van een Manifest van Actieve Wijkbewoners volgens de methode van crowd sourcing. Een groot deel van de 600 deelnemers leverde in de aanloop van de dag, maar vooral ook geddurende de bijenekomst input via mail, twitter, sms of gewoon ouderwets op papier. Dat materiaal is gedurende de dag door een redactie bestaande uit actieve wijkbewoners geordend, gerangschikt en omgevormd tot het onderstaande manifest, dat op het einde van de dag aan minister Donner werd overhandigd.
Het LSA had mij gevraagd om als redactiechef op te treden. Dat was een ontzettend leuke klus, maar vooral ook heel hard werken met een team van tien zeer enthousioaste en nauwgezette mede-redacteuren. Het was wereken tegen de klok, maar om vijf minuten voor drie konden we de printer laten draaien en om iets over drie mocht ik minister Donner het eerste exemplaar van het Manifest overhandigen. Oorsrpnkelijk was het de bedoeling dat het manifest de titel zou dragen: ‘Manifest van de Actieve Wijkbewoner’, maar bij nader inzien zou dat onrecht hebben gedaan aan al die duizenden mensen die in deze wijken actief zijn. Vandaar dat het op het laatste moment hebben omgedoopt tot ‘Manifest van Actieve Wijkbewoners’. Wie wil reageren kan dat doen via de site van het LSA: www.lsabewoners.nl
.

MANIFEST VAN ACTIEVE WIJKBEWONERS
Gevraagd: actieve burgers! Met deze oproep menen politici de politiek-economische crisis te kunnen bezweren. Overheden kunnen minder, instellingen krijgen minder, burgers moeten meer. Actieve wijkbewoners schrikken daar niet van. Zij zetten zich al jaren met man en macht in voor hun leefomgeving, waarbij zij niet zelden overheden en organisaties op hun weg vinden. Als daar een einde aan komt, zou dat alleen maar winst zijn. Maar dan moet er wel meer veranderen dat alleen een oproep aan burgers om verantwoordelijkheid te nemen. Dit Manifest van Actieve Wijkbewoners wil daarvoor als gids dienen.

Echte zeggenschap
Om te beginnen moeten bewoners in deze nieuwe omstandigheden eindelijk serieus genomen worden. Te vaak spelen bewoners op papier een hoofdrol, maar zijn zij in de praktijk figuranten op het toneel waar de echte beslissingen vallen. In de toekomst moet gelden: zeg wat je doet en doe wat je zegt. Nieuwe verhoudingen betekenen dat bewonersparticipatie naar een hoger niveau wordt getild. Leg de regie echt bij bewoners. Pas als bewoners echt wat te zeggen hebben kunnen ze ook echte verantwoordelijkheid nemen, kunnen ze succeseigenaar worden.
Dat vraagt veel: van politici, van bestuurders, van professionals, maar ook van bewoners zelf. Het vraagt om een andere mindset, een andere manier van omgang. Dat kan bewoners ook bevrijden van de klaagstand waartoe zij zich nogal eens uit machteloosheid gedwongen zien. Over jezelf klagen is immers lastiger dan over de Boze Anderen. Echte verantwoordelijkheid zal actieve bewoners nog meer uitdagen.
Die andere omgang betekent dat het monopolie op beleid niet langer ligt bij de lokale overheid of op de tekentafels van woningcorporaties, maar in de wijken, in de buurten en straten. Bij bewoners dus. Daarbij kunnen ze niet zonder deskundige ondersteuning en professionele begeleiding. Maar dat zijn geen professionals die in dienst zijn van een beleidsagenda, maar die zich dienstbaar weten te maken voor bewoners.

Bewoners bepalen wijkagenda
Bewoners en vrijwilligers willen geen agenda opgelegd krijgen. Zij moeten hun eigen wijkagenda kunnen maken, met hun eigen prioriteiten en voorkeuren en in overleg met de instanties en diensten. Geef vrijwilligers daarbij de ruimte om hun talenten te ontwikkelen en te doen wat zij leuk vinden. Juist dan nemen zij eerder hun verantwoordelijkheid, bijvoorbeeld voor het tegengaan van vervuiling, overlast, veiligheid en ander ongemak. Voor instanties is deze vaststelling van een burgeragenda geen verplicht nummer, maar de voedingsbron voor de inzet van personele middelen in de wijk.

Representativiteitsverwijt
Tot vervelends toe is representativiteit een argument om actieve bewoners naar de zijlijn te manoeuvreren. Maar hoe representatief is het handelen van een corporatiebestuurder eigenlijk? Hoe representatief is een ambtenaar? Zelfs een gekozen politicus wordt door zijn kiezers al lang niet meer voor vier jaar als hun vertegenwoordiger gezien. Formele representativiteit bestaat niet meer. Het is iets wat je moet verwerven. In plaats van elkaar gevangen te nemen in negatieve etiketten is het beter om aan te sluiten bij de energie die er is, en van daaruit naar draagvlak en probleemoplossingen te zoeken. Daarvoor is allereerst goede communicatie en echt transparante informatievoorziening noodzakelijk.

Aansluiten bij netwerken
Actieve wijkbewoners weten dat er heel veel gebeurt in hun wijken. Veel voltrekt zich buiten het zicht van de instanties en lokale diensten. Er is veel kracht en talent aanwezig. En met elkaar en de wijk in de weer: rond de schoolpleinen, in het vrijwilligerswerk, bij sportverenigingen, in de mantelzorg. In al die activiteiten ligt de kracht van de samenleving, en de kunst is die tot volle bloei te laten komen. Dat lukt als bestaande instellingen, diensten en professionals optimaal bij deze informele netwerken en vaak onzichtbare activiteiten weten aan te sluiten. 1 + 1 wordt dan geen 2 maar 3. Als de informele netwerken en formele netwerken elkaar weten te versterken en de wijken daarvoor als vruchtbare bodem gebruiken dan kan er veel goed werk verzet worden. Sterker, dan zal de effectiviteit van de bestaande dienstverlening met sprongen toenemen.

Andere professionals
Bewoners moeten meer zelf doen en moeten daarvoor dan ook ruimte krijgen. Dat vraagt om andere professionals. Te veel en te vaak zijn professionals die zich in de wijken ophouden de brenger van instellingsproducten, te weinig zijn zij dienstbaar aan de problemen in de wijk en de meest effectieve oplossingen. Bewoners voelen zich net zo goed professionals binnen hun wijk. Geen betutteling meer; als bewoners het zelf moeten gaan doen, willen ze ook beslissingsbevoegdheid. Daarom wordt het tijd om in de nieuwe verhoudingen bewoners in staat te stellen professionals aan te sturen zodat er echte samenwerking kan ontstaan om problemen aan te pakken. Wie gelooft in eigen kracht van burgers – het mantra dat nu in elk beleidsstuk opduikt – moet ook geloven dat bewoners zelf de regie kunnen nemen over professionele inzet om problemen in hun leefomgeving.

Eigen geld
Dat er bezuinigd zal worden is misschien onontkoombaar, maar voorkomen moet worden dat actieve bewoners met de brokken van de bezuiniging komen te zitten. Sterker, gebruik dit moment om ze meer te zeggen te geven over het geld dat in hun wijk rondgaat. De afgelopen jaren is er in de vogelaarwijken veel ervaring opgedaan met bewonersbudgetten en –vouchers. Dat heeft veel positieve energie opgeleverd. En het belangrijkste: het smaakt naar meer. Ook op dit punt is de tijd rijp om echt een fundamentele stap voorwaarts te zetten: geef bewoners en hun verbanden de macht van het geld. Waarom moet wijkgeld besteed worden via een welzijnsorganisatie? Kunnen bewoners dat niet zelf? Nu het subsidietijdperk een nieuwe fase heeft bereikt, is het de hoogste tijd om bewoners zeggenschap te geven over hun eigen budgetten. Verantwoordelijkheid is niet alleen een morele kwestie, het moet zich ook kunnen uitbetalen in zeggenschap over geld.

Wijkeconomie
De wijk is de wereld in het klein met een eigen economie en waar bewoners zich graag willen inzetten voor hun welzijn en welvaart. Tegelijkertijd zien ze dat er getornd wordt aan de verworvenheden en voorzieningen. Zij menen dat als er effectief gebruik wordt gemaakt van hun inzet dat er dan intelligente besparingen gerealiseerd kunnen worden. Uitgespaarde kosten kunnen terugvloeien in de wijk, voor het behoud van het buurthuis, de bibliotheek of het openbaar groen. Elk bewonersinitiatief heeft een locatie nodig, een plek waar vrijwilligers naartoe kunnen gaan om actief te zijn voor de wijk. Om andere bewoners te ontmoeten. En samen tot nieuwe ideeën en initiatieven te komen. Zo'n gebouw wordt een spil in de wijk en geeft samenhang. Eigendom van zulke plekken evenals gemeenschappelijk beheer van groenvoorzieningen, en vooral van moestuinen en stadslandbouw geeft samenhang in de wijk.

Wereld van het geld
De krampachtigheid waarmee bewoners af worden gehouden van de wereld van het geld, van het eigendom en het beheer van voorzieningen is niet meer van deze tijd. Niet zonder reden wint de belangstelling voor bewonersbedrijven, naar analogie met de Engelse trusts, snel aan populariteit. Bewoners kunnen met elkaar lokale economie maken! Maar om die motor op gang te brengen moeten gemeenten en corporaties hen wel in de positie durven brengen. Dus kom op met de sleutel van de buurthuizen, durf over de brug te komen met het overdragen van beheer van een leegstaand pand, durf de touwtjes uit handen te geven zonder het bij voorbaat dood te slaan met onmogelijk haalbare kapitaallasten en onmogelijke hoge huurtarieven.

Soepeler regels
En dat is een oproep die ook de wetgever zich ter harte moet nemen. Wie in Nederland sociaal ondernemerschap vertoont of een burgerinitiatief op touw zet loopt al snel vast in een keurslijf van bureaucratische verordeningen en het web van de belastingdienst. Voor een bewonersonderneming waarvan mogelijke revenuen terugvloeien naar de gemeenschap bestaat in Nederland geen adequate rechtsvorm. Voor sociaal wijkondernemerschap dient ruimte te worden gemaakt in de belastingregels. Wie een andere verhouding wil tussen burgers en overheden kan er niet omheen om in het oude register van wetten en regels openingen te maken die bewoners kunnen stimuleren om ook verantwoordelijkheid te kunnen nemen zonder in de bureaucratie te verzanden.

Van de nood een deugd
Dit is een tijd van bezuinigingen. Een tijd van crisis. Veel actieve wijkbewoners spreken zelfs van afbraak. Wie als een kille boekhouder de samenleving bestuurt – en nogal eens wekt dit kabinet de schijn – krijgt er een kille samenleving voor terug, waarbij wijkbewoners teleurgesteld in hun schulp kruipen. Zorg dat actieve wijkbewoners niet met de bezuinigingsbrokken komen te zitten. Maak van de crisis een moment om zaken echt te veranderen, om de betrokkenheid van actieve wijkbewoners aan te spreken. Maak van de nood een deugd, want dan kan er energie loskomen die de kwaliteit van de wijken in Nederland ten goede komt. Actieve wijkbewoners in Nederland zijn er klaar voor, het wachten is op de politiek, de bestuurders en de professionals. Moge dit manifest hen de weg wijzen.

Arnhem, 10 december 2011

Uk kunt de tekst dowloaden door op onderstaande foto te klikken:

Het was een leuke bijeenkomst gisteravond in Elst. Het was de afsluiting van een leergang van het SIOO, waar ik in gesprek ging met Ton Verhoeven, rijksadviseur voor de Infrastructuur, en Roel in't Veld, emeritus-hoogleraar bestuurskunde. Een gesprek op niveau over herontwerp, comfort zones, complexiteit en eenvoud, transdisciplinariteit en generalisten, glokalisering en wijkaanpak. Bijzondere combinatie van drie mensen uit drie totaal verschillende denkwerelden, die toch op een vergelijkbare wijze zoeken naar vernieuwing en revitalisering van systemen. Wie hieronder op het plaatje klikt krijgt mijn presentatie in beeld.

Wat is Nudge? Nou dit is Nudge: duurzaam consumentenplatform voor een duurzame samenleving. Wat jij kunt doen? Je kunt Nudge steunen door het zetten van een stip. Je kunt je ideeën achterlaten op onze broedplaats, een nieuw product waarderen of uittesten in NudgeLab. Of je kunt meedoen met een activiteit of zelf een nudge geven met een actie. Leuk? Zet dan een stip op: nudge.nl

Bas Bloem (1967), neuroloog aan het UMC St Radboud en hoogleraar Neurologische bewegingsstoornissen aan de Radboud Universiteit Nijmegen, wil graag dat dokters meer betrokken worden bij wetenschappelijk onderzoek, en dat patiënten een actieve rol krijgen in de zorg. Hij is op 25 oktober 2011 uitgeroepen tot Nationale Zorgheld 2011 op het thema ‘De patiënt centraal’. Hij kreeg ruim 70% van de stemmen. een geweldig inspirerende vernieuwer. Hieronder een stuk uit een mooi interview in Medisch Contact.

De zorg moet veranderen, zegt Bloem in dat interview. 'Elke dokter moet transformeren tot een coach die de patiënt helpt bij het nemen van de juiste beslissingen. Wat overigens niet wil zeggen dat de patiënt een tweede dokter moet worden. De patiënt moet een actieve rol krijgen bij het managen van het ziekteproces en het handhaven van zijn gezondheid. Die rol gaat gepaard met rechten en plichten; zorg 2.0 is geen verwennerij. Verder moeten dokters zich verregaand specialiseren in een beperkt aantal aandoeningen, en een groot aantal patiënten met deze aandoeningen aantrekken Want volume is weliswaar niet synoniem aan kwaliteit, maar het is wel een belangrijke voorwaarde om tot kwaliteit te komen. Kwaliteit waar een actieve, betrokken patiënt dan voor kan kiezen.'

E-health kan een middel zijn om de gewenste veranderingen mogelijk te maken. ParkinsonNet is, zo vindt Bloem, een goed voorbeeld van hoe het beter zou kunnen: het biedt een netwerk van gespecialiseerde zorgaanbieders, waarin patiënten met behulp van de ‘Parkinson Zorgzoeker’ zélf gericht kunnen kiezen voor een expert.

Maar ook met simpeler middelen kun je de zorg fundamenteel veranderen, meent Bloem: ‘Ik probeer aan het begin van een consult eerst maatjes te worden met een patiënt. En dat lukt bijna altijd. Zodra een patiënt mijn spreekkamer binnenkomt, vraag ik of hij koffie wil. Dan neem ik de bestelling op en ga ik het zelf halen. Zo leg ik de nadruk op gastvrijheid, op dienstbaarheid en het schept rust in het consult. Daarom heb ik ook mijn bureau weggehaald. Ik doe alles uit het hoofd – na afloop ga ik achter mijn computer zitten. Dat levert bovendien een veel coherenter verhaal op. En de boodschap van de gesprekssituatie is van meet af aan: ‘We gaan samenwerken’.

Medisch Contact: Je wilt daarom het woord patiënt uit je vocabulaire schrappen. Vrij naar Prince stel je gekscherend Tifkap voor: The individual formerly known as patient. Waarom niet gewoon cliënt?
Bloem: ‘Het bezwaar voor mij is dat “cliënt” dat samenwerken onvoldoende dekt. Cliënt verwijst te veel naar “klant” als in de “klant-leverancierrelatie” – en daar moet de geneeskunde helemaal niet naartoe.’ Om deze Zorg 2.0 te realiseren, maakt hij gebruik van internet en sociale media. Zo is voortdurend communicatie mogelijk tussen wetenschappers, zorgverleners en patiënten, waardoor de kwaliteit van de zorg verbetert én de zorg goedkoper wordt. Bloems antwoord op ‘dokter Google’ is de dokter als coach: hij voorziet patiënten van goede informatie, zodat ze zelf een afgewogen keuze kunnen maken. Voorbeelden hiervan zijn MijnZorgnet en ParkinsonNet, beide door Bas Bloem opgericht.

Deze zomer realiseerde Bloem zich dat na jaren van prediken door hem en door gelijkgestemden, het idee dat de zorg anders moet nu wel overal is doorgedrongen. En dus gaat het er nu om daadwerkelijk het gedrag van artsen te veranderen. Geen sinecure, weet hij. Als gezegd, e-health kan helpen. ‘Maar’, constateert Bloem, ‘veel ICT-initiatieven ondersteunen processen in ziekenhuizen, maar leveren helaas voor patiënten weinig op. De dokter zaagt nog steeds met een botte zaag. En hij heeft geen tijd om zijn zaag te slijpen, want hij moet maar zagen. Dat is het probleem. We moeten dus niet méér of harder, maar vooral slimmer gaan werken. Dat betekent ICT-tools inzetten om eenvoudige zaken te outsourcen naar de patiënt. Een anamnese bijvoorbeeld kan voor een groot deel thuis worden ingevuld. Zoals vragen naar roken, drankgebruik, medicatie. Nu zit de dokter dat in zijn spaarzame tijd nog face to face uit te vragen. Zo kan het gebruik van e-health-tools in tegenstelling tot wat sceptici denken, juist de kwaliteit en persoonlijke warmte binnen het consult bevorderen. E-health is daarom ook voor oudere mensen een uitkomst. Als je wat trager denkt, moeilijker formuleert, of langzamer loopt, kan het heerlijk zijn als je thuis in je eigen tempo voorafgaand aan een consult alvast een en ander op een rijtje kunt zeggen. Onderschat ook de kracht van community’s op internet niet. Veel vragen van patiënten kunnen daar worden opgelost.’

Interessante blog van Frans Soeterbroek, naar aanleiding van mijn column in het laatste GroenLinks Magazine over mijn 'voornemen' om een anti-overhead-partij op te richten. Lees zijn blog op: http://deruimtemaker.nl/

Volgens Soeterbroek is de kern van het probleem een aantal hardnekkige maakbaarheids- en beheersingsfixaties:

• de overschatting van veranderen en vernieuwen ten opzichte van behoud waardoor er eeuwig en altijd ‘transities moeten worden gemanaged’ en weerstanden daartegen moeten worden bestreden;
• het verlangen om alles op te delen in hapklare fasen, lagen, deeltaken en mandaten zodat je eindeloos kunt blijven puzzelen met ketenvorming, planningen, proces-, project en programmamanagement;
• het verlangen naar orde en samenhang zodat je altijd wilt blijven sleutelen aan suboptimale structuren, verkokerde systemen en afgeschermde koninkrijkjes;
• de behoefte aan het beheersen van chaotische processen en ongrijpbare mensen wat maakt dat je steeds slimmere strategieën moet bedenken om je niet te laten verrassen;
• de angst voor confrontatie en escalatie waardoor er ingewikkelde strategieën worden bedacht om weerstanden te neutraliseren, controverses te beslechten en disfunctioneren aan te pakken.

Hieronder de column uit het GroenLinks Magazine van november:

Anti-overhead-partij

Als ik nu een partij zou moeten oprichten, zou ik het wel weten. Ik zou een anti-overhead-partij oprichten, en als ik het een beetje slim aanpak, haal ik met gemak meer zetels binnen dan GroenLinks. Want mijn anti-overhead-partij belooft Mirjam en Maarten dat zij bevrijd worden van de leemlaag van beleidsmakers, controllers, communicatiedeskundigen, stafmedewerkers, managementteamleden en ambtenaren die al vergaderend, cijfers verzamelend en beleid producerend hun het plezier in het werk heeft ontnomen.
Een halve eeuw terug was één op de acht functies ondersteunend. Alle andere werkzaamheden waren uitvoerend. Eind twintigste eeuw is deze verhouding tussen beleidsmensen en uitvoerende professionals één op drie. Sindsdien is het er niet beter op geworden.

De explosieve toename van dienstverlenende arbeid sinds de jaren zeventig heeft maar beperkt geleid tot een groei van praktische dienst- en zorgverlenende werkzaamheden. Een groot deel van de groei is gaan zitten in de toename van kantoorwerk, overheidsapparaten, ondersteuning, ambtelijke apparaten, kortom: de overhead.
Als je alles meetelt (dus ook alle ondersteunende en controlerende ambtenaren), hebben we inmiddels voor elke uitvoerende leerkracht, maatschappelijk werker, huismeester, politieagent of huisarts ten minste een halve formatieplaats nodig om… ja, om wat eigenlijk?
Dat is krankzinnig, want deze loodzware overhead is vooral bezig met wat je complexiteitsinflatie zou kunnen noemen. Veel voor de hand liggende oplossingen worden in deze leemlaag omgevormd tot een ingewikkeld probleem waar al vergaderend steeds meer haken en ogen aan worden toegevoegd. Zo is onze verzorgingsstaat gedeformeerd tot een risicomijdende verantwoordingsbureaucratie.
Maar nu er fors gesneden moet worden is dit het moment om de aanval op dit overhead-monster frontaal in te zetten. Waarom slagen vernieuwende en effectieve zorginitiatieven als de Buurtzorg en de Opvoedpoli er wel in om hun overhead dik onder de tien procent te houden, terwijl dat elders in de zorg meer dan het dubbele is? Waarom verdwijnen er in het welzijnswerk vele tienduizenden uitvoerende krachten, terwijl de lokale overheden uiterst omzichtig met hun brave ambtenaren omspringen?
Kom op jongens: het mes erin!!!!
Tegenover het rechtse verhaal van ‘overheid minder, burgers meer’, zou links moeten zeggen: ‘overhead minder, uitvoering meer’. Dat zou veel interessantere debatten opleveren. Helaas, het zal er niet van komen. Ik heb wel zo’n vermoeden waarom. Want de leemlaag, dat zijn we zelf. Het wemelt er van de progressieve en weldenkende mensen die de wereld op papier proberen te controleren en elk risico willen uitsluiten. Als links de leemlaag opruimt, snijdt ze dus in eigen vlees.
En als ze het zelf niet doet, dan moeten anderen het maar doen.
Mijn anti-overhead-partij dus.

Deze column verschijnt in het GroenLinks Magazine van november/december.

Kunstenaars en creatievelingen doen wat welzijnswerkers niet meer kunnen opbrengen. Ze trekken de wijken in om er echt in op te gaan. Jos van der Lans ging in Amsterdam-West op WijkSafari en proefde De Kracht van Cultuur.

Onbekommerd ontmoeten

Het begint zo. Nazmiye Oral ligt op de gedekte tafel met een schaal salade op haar buik. Wat onwennig nemen de zeven gasten,, waaronder ik, in de woonkamer plaats aan tafel. Onze gastvrouw Hulya serveert ons heerlijke linzensoep, terwijl Nazmiye, liggend tussen onze bordjes, met flarden wat informatie geeft over haarzelf en haar adoptiemoeder Hulya – knieproblemen, twintig jaar in Nederland, drie kinderen, moeilijke man. Op haar buik danst de schaal salade mee met haar woorden.

Het is de start van de WijkSafari in Amsterdam-West, misschien wel de meest multiculturele wijk van ons land. De WijkSafari is een bijzonder soort voorstelling, tot stand gebracht door Zina (kunst en cultuurplatform voor Zachtmoedige confrontatie met het Dagelijkse soms Rauwe maar Wonderschone leven, zie www.zinaplatform.nl ) en Female Economy (het artistieke bureau van Adelheid Roossen, zie: www.femaleeconomy.nl ) Zij beloven de deelnemers (drie groepen van 8 tot 10 mensen) een tocht door Slotermeer, in Amsterdam ook wel aangeduid als Schotel City. Het is real life theater, midden in het leven van alledag. Een voorstelling om de wijk te ervaren, levens van wijkbewoners te doorkruisen en achterop een scooter van samenscholing naar samenscholing te rijden.
In feite worden de Safari-deelnemers bij de hand genomen door adoptiemoeders van Zina-actrices. Dat is een aanpak die Zina al eerder in Groningen met succes heeft beproefd. Het komt erop neer dat Zina-actrices zich laten adopteren door iemand uit de wijk. Daar trekken zij gedurende lange tijd mee op. Zo ontstaat er een band, niet zelden worden actrice en ‘moeder’ heuse vriendinnen. Uit de belevenissen groeit op een of andere manier een voorstelling, in de wijk, met de wijk en door de wijk.

Nazmiye Oral, ook bekend als Volkskrant-columniste, heeft over haar Groningse adoptiemoeder twee jaar geleden een prachtig stuk geschreven. Daarin vertelt de van oorsprong Turkse Nazmiye hoe ze op haar verzoek bij een PVV-aanhangster introk - ‘niet om te oordelen, maar om te begrijpen’. De twee worden vriendinnen, delen lief en leed, waarbij het bijzondere is dat de PVV eigenlijk nooit ter sprake komt. Pas bij het afscheid vertelt de Groningse dat ze heeft besloten niet op de PVV te stemmen. Nazmiye is verbaasd, ze hebben er immers nooit over gesproken. Waarom, vraagt ze haar Groningse adoptiemoeder. Het antwoord is me altijd bij gebleven: ‘Omdat jij de eerste bent, die me niet veroordeelde’
Voor mij is dat een sleutelzin geworden. Want eigenlijk zegt de Groningse adoptiemoeder: al die anderen veroordelen mij wel. En we weten wie die anderen zijn: dat is het legioen professionals van welzijnshuize of gemeentewege die haar in elke ontmoeting of confrontatie achter lieten met het gevoel dat ze het bij het verkeerde eind had. Dat deed Nazmiye niet, die nam haar zoals ze was.
In die eenvoudige waarheid, die onbekommerde ontmoeting, schuilt de kracht van veel meer culturele projecten die de afgelopen jaren in de slipstream van de wijkaanpak en de Vogelaar-gelden in achterstandswijken tot stand zijn gebracht. Daarbij doen veelal jonge kunstenaars iets wat welzijnswerkers niet meer kunnen opbrengen: ze trekken de wijk in, ze gaan er werken en niet zelden wonen. Ze probeerden er in op te gaan.
Je zou kunnen zeggen dat het een hedendaagse verschijning is van wat ruim honderd jaar geleden aan de basis stond van sociaal werk. In de Londense wijk East End trokken toen studenten de wijk in om de werkelijkheid van de arbeiders te leren kennen en ze waar mogelijk met raad en daad terzijde te staan. Deze university settlement leidde vervolgens – op tal van plaatsen in de wereld - tot allerlei vormen van maatschappelijk werk, club- en buurthuiswerk en sociaal-maatschappelijke actie. Onze hedendaagse artistieke settelaars doen eigenlijk hetzelfde, maar dan in een eigentijdse variant. Ze zetten met wijkbewoners de verbeelding in de wijken aan het werk. Ze proberen de wijk op een bijzondere manier luister bij te zetten.

Dat lijkt leuke franje. Maar het aardige is dit soort culturele initiatieven ook echt zoden aan de dijk zet in deze wijken, zeker als het gecombineerd wordt met culturele podia. In een recente NICIS-publicatie De Kracht van Cultuur wordt aan de hand van gedetailleerd onderzoek in kaart gebracht wat de afgelopen tien jaar het profijt is van dergelijke cultuurinvesteringen. En dat is niet gering: op alle fronten dragen ze (en vaak meer dan allerhande sociale programma’s) bij aan de verbetering van de wijken. Wijken die niks aan cultuur doen scoren aantoonbaar slechter dan wijken waar deze investeringen wel worden gedaan. Bewoners, ondernemers, corporaties, politie – iedereen spint er garen bij. En niet onbelangrijk: in wijken met cultuurimpulsen is de waarde van het vastgoed met gemiddeld € 10.000,- meer gestegen dan in de wijken zonder cultuurvoorzieningen.
Ik vond dat een verrassende uitkomst. Maar tijdens mijn WijkSafari in het verre westen van Amsterdam proef ik zelf iets van dat positieve effect. Ik lees het af aan het gezicht van Nazmiye Orals adoptiemoeder als zij trots door de wijk stapt, met een klein legertje kaaskoppen in haar gevolg. Elke Turkse vrouw spreekt haar aan en elke ontmoeting eindigt in een glimlach. Bijna aandoenlijk is het stoere plezier waarmee jongens ons even later achterop scootertjes door de wijk voeren, waarbij de grappen over tasjes niet van de lucht zijn. En tussen de bedrijven van het dagelijkse leven door neemt Adelheid Roossen ons op een achteraf pleintje mee naar de dagen van haar jeugd en schotelt – een paar straten verder – achter het stuur van een auto cabaretière Sara Kroos gekleed in bijna-burka ons een prachtig liefdeslied voor.
Zo wervelen we uren door de wijk. Halverwege worden we overgenomen door een andere adoptiemoeder (Fatima) en Zina-actrice (Myriam Sahraoui) die ons de spectaculaire supermarkt Tanger op Plein 40-45 binnenloodst. Tanger is een snel groeiende supermarktketen met vestigingen in Den Haag en Amsterdam. Hier kan je alles kopen wat je in Turkije of Marokko ook kunt kopen, tegen krankzinnig lage prijzen. Uit het hele land komen mensen op deze winkels af, en – zo blijkt een paar honderd meter verder - de klassiek Turkse en Marokkaanse groenteboeren en supermarktjes hebben het nakijken. Wat Albert Heijn deed met onze buurtwinkeltjes doet Tanger met de Turkse en Marokkaanse groenteboeren en bakkers. Tja.

We eindigen in het Zina-atelier, boven het Van Eesterenmuseum. Via een Ipod luisteren we naar het levensverhaal van een van de moeders. Heftig. Dwarsliggende kinderen, afwezige man en er alleen voor staan. Even later krijgt een van de vrouwen het tijdens een soort kringsessie met andere vrouwen te kwaad en laat haar tranen de vrije loop. Als nuchtere kaaskop voel ik me wat ongemakkelijk, maar ik realiseer me ineens hoeveel leed en machteloosheid in deze vrouwenlevens ligt opgesloten. Dit zijn de tranen van de moeders die hun mannen in moskee en theehuis zien nukken, hun kinderen tussen de wal en het schip zien verdwijnen en zelf geen kant op kunnen.
Tot Zina hen een plek gaf.

In februari krijgt de WijkSafari een vervolg. Kijk op www.zinaplatform.nl . Wees er tijdig bij. De publicatie De Kracht van Cultuur. Effectieve cultuurimpulsen in de wijk is te downloaden via www.nicis.nl .

Deze column verschijnt in het december-nummer van TSS – Tijdschrift voor sociale vraagstukken.

Zaterdag 10 december stellen actieve bewoners een Manifest op dat zij diezelfde dag aan minister Donner overhandigen. Zij komen die dag met vele honderden bijeen in Arnhem op de jaarlijkse Landelijke Bewonersdag. Via de methode van crowdsourcing wordt er input geleverd aan het Manifest van de Actieve Bewoner. Iedereen kan bijdragen leveren en een redactie brengt dat allemaal samen in een tekst. Aan mij is de spannende taak toebedeeld om deze redactie gedurende de dag te leiden en ervoor te zorgen dat Donner met een stevig Manifest huiswaarts wordt gestuurd. Hieronder de informatie over de dag en de wijze waarop je je kunt opgeven en al input kunt leveren voor het Manifest.

De Landelijk Bewonersdag 2011 komt eraan. Op 10 december is het tijd voor de grootste bewonersconferentie van het jaar. De dag heet Tijd voor je wijk en is dit keer in Arnhem. Op deze dag willen we met zijn allen bepalen wat wij nodig hebben om de sleutelrol in de wijkaanpak op te pakken. Alle deelnemers kunnen in de rol van journalist, redacteur of debater meewerken aan het Manifest van de Actieve Bewoner. U bent van harte uitgenodigd.

De wijkaanpak is in een nieuwe fase beland. Het geld is zo goed als op en bewoners staan meer dan ooit centraal. “Bewoners krijgen een sleutelrol bij het vergroten van de leefbaarheid in hun wijk,” zegt minister Donner. Onder welke voorwaarden pakken wij die rol op? Wat is er nodig om die verantwoordelijkheid te kunnen dragen. Wat moet er veranderen of juist hetzelfde blijven op het gebied van ruimte, zeggenschap, budget, ondersteuning?

Die voorwaarden verzamelen we nu al bij het LSA. Op 10 december gaan we schrijven, schrappen en aanvullen. Om dit te doen verdelen we ons in drie groepen: verslaggevers, redacteuren en debaters. Samen komen we tot het Manifest van de Actieve Bewoner, waar u dus nu al input voor kunt leveren (klik op de link hiernaast). En nog tijdens de dag reiken we dit belangrijke document uit aan minister Donner.

De dag wordt gehouden in de Eusebiuskerk in Arnhem op zaterdag 10 december van 10.30 tot 16.00 uur. Honderden bewoners uit het hele land komen samen om elkaar te ontmoeten, kennis te delen en van elkaar te leren. Het zou het geweldig zijn als u ook aanwezig kunt zijn. De deelname is gratis en inclusief lunch en drankjes. Wel graag even aanmelden via: www.landelijkebewonersdag.nl. Meld u nu aan om zeker te zijn van entreebewijzen voor deze grootste bijeenkomst voor bewoners. Klik hier om u gratis aan te melden.

De Landelijke Bewonersdag 2011 wordt georganiseerd door het Landelijk Samenwerkingsverband Aandachtswijken (LSA) in samenwerking met het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, de Gemeente Arnhem, de Nederlandse woonbond en de Arnhemse woningcorporaties Vivare, Volkshuisvesting en Portaal.