De opmaak vordert, de voorkant is nu af, met een politiek correct divers gezelschap. Dinsdag 17 januari is het essay online te vinden op de website van Movisie, waar het als gratis pdf beschikbaar zal zijn. Een papieren versie zit er niet in, mogelijk verschijnt er later nog een ingekorte versie bij uitgeverij Van Gennep. De gesprekken daarover lopen nog.

Op 2 december 2022 organiseerde het UWV in Den Bosch een symposium ter gelegenheid van het afscheid van Tof Thissen als directeur van het UWV Werkbedrijf. Tof heeft daar zeven jaar gewerkt en gaat voor de laatste jaren van zijn arbeidszame leven op zoek naar - zoals dat heet - ’een nieuwe uitdaging’. Pieter Hilhorst en ik hebben veel met hem samengewerkt, reden waarom we met veel genoegen ingingen op de uitnodiging om een bijdrage te leveren aan het Liber amicorum dat hij op 2 december op het afscheidssymposium kreeg overhandigd. Hieronder de eerste twee alinea’s van onze bijdrage.

’Het was een wonderlijke ervaring. Een van ons (Jos) installeerde een paar jaar geleden de app Strava op zijn telefoon. Strava is een sportieve app waarmee je wandelingen kunt registreren. De app houdt onder meer de afstand bij, slaat de route op en klokt de duur van de wandeling. En het resultaat kan je vervolgens delen met vrienden en bekenden. Hoe het mogelijk is, zal altijd wel een raadsel blijven, maar nadat hij de eerste wandeling had geregistreerd, ontving hij het bericht dat Tof Thissen hem ‘kudos’ had gegeven. Kudos bleken de duimpjes van Strava te zijn en Tof Thissen had het de moeite waard gevonden om blijk te geven van zijn waardering voor de geleverde prestatie (7 km in vier uur tijd, inclusief terras!). Sindsdien gaat er geen wandeling voorbij of Tof trakteert Jos op welverdiende kudos.

In zekere zin is dit Tof Thissen ten voeten uit. Tof is wat ze in de softe sector een mensenmens noemen of in gewone-mensen-Nederlands: een ontzettend aardige, vrolijke en attente man met wie het moeilijk ruzie maken is. Op Wikipedia wordt hij een ‘Limburgse charmeur’ genoemd. Wij hebben voor deze bijdrage driftig gespeurd naar mensen die een onvertogen woord over Tof zouden willen zeggen, maar zelfs als wij beloofden dat onder fictieve naam te doen is het ons niet gelukt iemand te vinden. Zelfs Jos van Rey, de bestrafte onderkoning van Roermond met wie Tof in zijn wethouderstijd de politieke degens kruiste, had geen fout woord voor hem over, ook niet toen wij hem daar een niet onaanzienlijke beloning voor in het vooruitzicht hadden gesteld.’

Klik hier voor de volledige bijdrage.

Paul Kuijpers, die op 9 december 2022 op 93-jarige leeftijd overleed, was Zeeuw, Brabander en Amsterdammer tegelijkertijd. Weliswaar had hij uiteindelijk in de hoofdstad zijn intellectuele thuis gevonden, maar de uitnodigende leegte van het Zeeuwse landschap en het bijzondere karakter van de Brabantse cultuur (die eigenlijk niet bestond), heeft hij nooit achter zich gelaten. Hij kruidde zijn eigen levensgeschiedenis tot een scherpzinnige geest die voortdurend in gesprek was met de tijdgeest. Liefst in goed gezelschap. Voor velen was hij – een bijna vaderlijke – bron van inspiratie.

Lees verder in het Biografisch Portaal Sociaal Werk, klik hier of op de afbeelding hieronder.

Het heeft even geduurd, maar de publicatie van het vervolg op mijn eerdere LSA-essay Het DOGMA aanbesteden gaat er eindelijk komen. Niet als ouderwets boek, maar als digitale (pdf-)publicatie. Het essay begint bij waar Het DOGMA aanbesteden eindigde. Daar constateerde ik na een uitvoerige kritiek op de praktijk en gevolgen van het aanbesteden dat het uitwerken van een alternatief een nieuw essay zou vergen. Die handschoen heeft Movisie in 2022 opgepakt en mij gevraagd dat essy te schrijven. De publicatie van het resultaat: Ontsnappen aan aanbesteden. Buurten en wijken als vitale democratische arena’s verschijnt nu op 17 januari op de site van Movisie. Momenteel wordt nog gewerkt aan de opmaak, hieronder alvast de cover, waar nog wel een foto in gemonteerd zal worden.

Een eenzaam Haags probleem

Eind mei, na bijna drie maanden vluchtenlingenstroom vanuit Oekraine, was Anton Stapelkamp, burgemeester van het Achterhoekse Aalten, het spuugzat. In zijn gemeente hadden ambtenaren en bewoners zich samen het apezuur gewerkt om voor ruim honderd Oekraïners een plek te vinden bij particulieren. Sowieso was men in de Achterhoek meer dan gemiddeld in de weer met de opvang van Oekraïense vluchtelingen.
Alleen: deze collectieve gastvrijheid telde niet mee in de cijfers van het kabinet over de opvang in de zogeheten veiligheidsregio’s. Daarin werden alleen de door de overheid geregelde opvangplekken geteld en stond Aalten als ‘ongastvrij’ te boek. Tot grote woede dus van burgemeester Stapelkamp, die in Trouw zijn boosheid de vrije loop liet.
Wat hem en veel van zijn collega’s vooral stak was dat ze vooral Haagse brieven over de risico’s van mensenhandel en misbruik bij particuliere opvang toegestuurd kregen en nooit enig blijk van waardering voor hun inspanningen mochten ontvangen. Sterker, ook in materieel opzicht werd er voor particulieren nauwelijks iets geregeld, ze moesten het maar onderling met hun Oekraïners regelen.

Staatssecretaris Eric van den Burg toverde als reactie, daartoe gedwongen door Kamervragen, een typisch staaltje Haags Redeneren uit de hoge hoed. Zeker, hij waardeerde de inzet van burgers enorm, absoluut, maar meetellen, nee, dat kon echt niet: ‘Vanwege de vrijwilligheid kunnen gemeenten vanzelfsprekend niet sturen op het aantal opvangplekken bij gasthuishoudens.’ Let vooral op dat achteloze woord ‘vanzelfsprekend’.
Geerten Boogaard, hoogleraar decentrale overheden in Leiden, viel bijna van zijn stoel toen hij dit las. Hij haalde de geest van Thorbecke uit de fles om de regering de les te lezen. De grondlegger van ons staatbestel wilde immers ‘geen nationale bureaucratie die vroeg of laat tegenover een amorfe massa individuen komt te staan, maar gemeenschappen die onder publieke verantwoordelijkheid maatschappelijke initiatieven ontplooien.’
Natuurlijk, zegt Boogaard, kunnen gemeenten niet ambtshalve vluchtelingen inkwartieren bij vrijwilligers. Dat is ook totaal niet aan de orde: ‘Maar gemeenten die nog zinvol samenvallen met gemeenschappen kunnen maatschappelijke initiatieven dus juist wel stimuleren en faciliteren. Sterker nog: dat soort sturen op vrijwilligheid is het hele idee van die gemeenten. Niet in een vorm van beheersing, maar wel op basis van vertrouwen. In tijden waarin het draagvlak voor vluchtelingenopvang afbrokkelt, zou je verwachten dat het rijk juist ook inzet op particuliere opvang. Maar als burgemeester Stapelkamp de kosten in Aalten vergoed wil zien, moet hij eerst de opvangplekken omkatten naar officiële gemeentelijke plekken’ (Binnenlands Bestuur, 2 augustus 2022).

Dit is niet zomaar een incident. Het is het demasqué van een overheid die de teugels in handen wil houden, top-down, desnoods met aanwijsdwang en dienstbevelen. Het is exemplarisch voor het Nederlandse opvangbeleid , waarin de rijksoverheid keer op keer de inzet van gemeenten en van burgerinitiatieven bruuskeert. Bij de vorige vluchtelingencrisis in 2015 hebben nogal wat gemeentedienaren zich uit de naad gewerkt om officiële opvangvoorzieningen te creëren die vaak niet zijn gebruikt en zo gauw de stroom opdroogde weer werden opgedoekt. Dan moet je natuurlijk niet vreemd opkijken dat de gemeentelijke animo om nog een keer met omwonenden in gesprek te gaan over de komst van een opvangcentrum inmiddels tot een minimum is geslonken. En als alle particuliere vormen van opvang, bijvoorbeeld door kerkelijke gemeenschappen, slecht op een opgestoken duim kunnen rekenen maar op geen enkele manier materieel worden gestimuleerd, dan hoef je er niet verbaasd van te staan dat het opvangbeleid een eenzaam Haags probleem is geworden.
Het had allemaal best anders gekund. Maar dan had al veel eerder de creativiteit vanuit de samenleving aangesproken, gestimuleerd en gemobiliseerd moeten worden. Dan had al veel eerder de toestroom naar rato over gemeenten verdeeld kunnen worden, inclusief bijpassende geldbuidel. Links om of rechts om, via particulier opvang, in regionale samenwerking of het inkopen bij andere gemeenten, doe maar wat mogelijk is. Als die weg tien jaar geleden was ingeslagen dan zou de opvangvlag er nu heel anders bijgehangen hebben. Nu doet ruim 70% van de Nederlandse gemeenten niets, moet Van der Burg hen aantallen opleggen en probeert hij ze met ‘bonussen’ in beweging te krijgen. Het is te laat en te weinig. En we weten inmiddels via de stroom beelden uit Ter Apel wie de prijs daarvoor betalen. Die beelden zullen ons voorlopig niet bespaard blijven.

Deze column verscheen in het Tijdschrift voor sociale vraagstukken, nr. 4/2022.