Sociaal doe-het-zelven

Laten we het maar officieel een beweging noemen. Er is weliswaar geen organisatie, geen alles omvattend programma, maar dat is nu juist de kracht van het sociaal doe-het-zelven. Het is overal. Je kunt de krant niet openslaan of de beweging laat van zich horen. Zo las ik op vrijdag dat steeds meer mensen het autoritaire handelen van banken zat zijn en elkaar geld lenen (geldvoorelkaar.nl) en op maandag dat ‘Brabanders het overnemen van de gemeente’. In het weekend daartussen bracht de krant een groot interview met de Australische Lauren Anderson, intellectueel stuurvrouw van het Collaborative Lab. Anderson is samen de Amerikaanse Rachel Botsman ’s werelds meest bekende pleitbezorger van het collaborative consumerism, waarbij mensen met een coincidence of wants met steeds meer succes bij elkaar gebracht worden, ook in Nederland: het lenen van spullen via peerby.nl, autodelen via wego.nu of toogethr.com, het delen van maaltijden via thuisafgehaald.nl. Enzovoort, etecera.
Ik word heel vrolijk van al die berichten. Maar ik zal niet verbloemen dat ik de afgelopen maanden ook wel eens gevloekt heb toen ik de krant opensloeg. Dan dacht ik: shit, dat had er ook in gemoeten. Want samen met Pieter Hilhorst heb ik deze zomer de laatste hand gelegd aan het boek Sociaal doe-het-zelven. De idealen en de politieke praktijk. In dat boek proberen we de achtergrond en dynamiek van al deze initiatieven in kaart te brengen. Waarom doen mensen dat? Wat verbindt deze acties? En – niet onbelangrijk – hoe kan een wethouder (want die gedaantewisseling maakte co-auteur Pieter Hilhorst door tijdens het schrijven) daar werk van maken?

Wij besloten dit boek te schrijven toen we samen in de zomer van 2011 de stoot hadden gegeven tot het oprichten van een broodfonds, een arbeidsongeschiktheidsverzkering voor zzp’ers, een initiatief dat zich daarna als een olievlek over het land verspreidde. Voor ons was het een van de vele bewijzen dat de oude instellingen van de verzorgingsstaat, ooit ontsproten als vorm van particulier initiatief, door de krachten van de staat en de markt log, bureaucratisch en mensenschuw zijn geworden. Meer dan een half miljoen zzp ‘ers liep daardoor onverzekerd rond, omdat de grote verzekeraars absurde premies berekenden. Dus besloten we het zelf te doen, en met succes.
Diezelfde stappen zagen we mensen op het terrein van energieproductie nemen door gezamenlijk zonnepanelen te kopen of een windmolen neer te zetten. We zagen mensen voorzieningen overnemen, woningen bouwen, nieuwe coöperaties en werkverbanden maken. Soms gbeurde dat uit onvrede, vaak uit eigen belang, meestal uit idealisme. Ze boeken succes omdat dit moderne particuliere initiatef over een relatief nieuw maar zeer krachtig bindmiddel beschikt: internet. Ons broodfonds konden we daarom in mum van tijd van de grond tillen.

Wat begon als speldenprikken is inmiddels dus uitgegroeid tot een heuse beweging. In feite is er een nieuwe civil society in de maak, omdat de oude gestold is in bureaucratische instituties. In die nieuwe civil society komen heel veel kritische lijnen bij elkaar: onteconomiseren, duurzaamheid, delen, samenwerken, eigen kracht, kleinschaligheid, netwerkorganisaties, participatory professionalism, eigenaarschap, menselijke maat, noem maar op. Die lijnen hebben Pieter Hilhorst en ik in Sociaal doe-het-zelven bijeen proberen te brengen, maar elke dag horen we of lezen we wel iets waaruit blijkt dat de werkelijkheid ons te snel af is geweest. Een beetje jammer voor ons, maar ja … zo gaat dat met krachtige bewegingen.

Deze column verscheen eerder in het Tijdschrift voor sociale vraagstukken, nr. 3, 2013.

Flexibilisering huurmarkt

Amsterdamse woningcorporaties maakten half september bekend dat zij in Den Haag gaan lobbyen voor een wetswijzigingen die hen in staat moet stellen om jongeren tot 27 jaar een tijdelijk huurcontract van vijf jaar aan te bieden. Nu is zo’n constructie alleen mogelijk bij studentenwoningen via het zogenaamde campuscontract. Door deze mogelijkheid uit te breiden naar de sociale huurwoningen denken de hoofdstedelijke corporaties doorstroming te bevorderen.
Het is een aardig voorstel, het gaat alleen niet ver genoeg. Niet alleen woningen voor startende jongeren zouden tijdelijk verhuurd moeten worden; dat zou per definitie voor alle sociale huurwoningen moeten gelden. We hebben vanaf het begin van de vorige eeuw een rijke voorraad huurwoningen meergezet vanuit het idee dat zo’n woning een betaalbare zekerheid voor het leven moest bieden. Vanuit de duisternis van de negentiende eeuw was dat een verstandig vertrekpunt, maar inmiddels ontwikkelen mensenlevens zich allang niet meer volgens een voorspelbare zekerheid. Ze wonen samen, krijgen kinderen, een goede baan, worden zzp’er, tweeverdiener, scheiden vaker, wisselen van baan, worden ontslagen, verliezen inkomens, worden ouder. Alles is veranderd, behalve de huurmarkt.

Flexibilisering daarvan kan daarom niet uitblijven. Door sociale huurwoningen alleen nog tijdelijk te verhuren kan doorstroming gestimuleerd worden en door inkomensafhankelijke huren (huur-op-maat) mogelijk te maken kan betaalbaarheid gegarandeerd worden. Door deze ingrepen is niet langer het ‘object’ (de woning), maar het ‘subject’ (de huurder) het vertrekpunt om de huurhoogte te bepalen. De huurder behoudt – anders dan in de Amsterdamse plannen – woonzekerheid omdat hij nadat zijn tijdelijk contract verloopt recht heeft op verlenging, zij het dat zijn inkomenssituatie sterk meeweegt. Is deze slechter dan kan de huur zelfs zakken voor de nieuwe tijdelijke periode, is het inkomen gestegen dan stijgt de huur navenant mee, zelfs cumulatief bij weer een volgende periode, zodat het huurbeleid echt prikkelt om een volgende stap op de woonmarkt te maken.
De huidige huurbepalingen passen vooral in de exploitatiemodellen van verhuurders, maar allang niet meer op levens van mensen. Het huursysteem is zelfs pervers. De vermaledijde verhuurdersheffing stuwt over de hele linie huren omhoog, de overheid compenseert door huurtoeslagen totdat daar vanwege stijgende kosten het mes in gaat, waarna precies die groep de klos is waarvoor we eigenlijk de volkshuisvesting hebben opgezet: mensen met een laag inkomen. Daarom wordt het hoog tijd dat corporaties het over een andere boeg gooien.

PS: Dat ik niet schrijf over de capitulatie van Aedes met betrekking tot de verhuurdersheffing is omdat ik dat te gek voor woorden vind.

Deze column is (met uitzondering van de PS, eind september vrschenen in Aedes Magazine, nr. 9/2013.

Kraak de publieke zaak

Eigenlijk hebben we het in Amsterdam al een keer eerder meegemaakt. Vanaf de jaren zeventig manifesteerde zich een nieuwe generatie stedelingen die barstte van de energie maar waarvoor de stad nauwelijks woonruimte had. Tegelijkertijd vertrokken bedrijvigheid en dienstverlening uit de stad waardoor er grote panden leeg kwamen zonder dat er een bestemming voor was. Zo ontstond de kraakbeweging. Ze bezette de leegstaande complexen en gingen er met hun ideeën aan de slag. Krakers creëerden imposante vrijruimten met namen die geschiedenis schreven: Grote Keijzer, Handelsblad-gebouw, Wijers, Melkfabriek, Tetterode, Pakhuis Wilhelmina.

De stad is daardoor veel onheil bespaard gebleven. Want zonder de kraakbeweging was de Nieuwmarkt compleet van de kaart geveegd en hadden speculanten en projectontwikkelaars stevige winsten geslagen uit deze vitale plekken waardoor ze voor gewone mensen onbereikbaar zouden zijn geworden. In plaats daarvan begon de gemeente de panden langzaam maar zeker te legaliseren en gaf daarmee de energie van deze jonge generatie stedelingen volop ruimte. De stad is er daardoor meer Amsterdam van geworden. Zo’n dertig jaar later doet zich een verglijkbare situatie voor. Op belangrijke publieke levensterreinen hebben Amsterdammers opnieuw het toekijken. Als het gaat om wonen, zorgen, veiligheid, energie, leefbaarheid zijn ze afhankelijk van grote complexe organisaties waar ze geen greep op hebben. De publieke zaak is hun ontnomen. Ze zijn ervan vervreemd geraakt in een onteigeningsproces dat gekruid werd door schaalvergrotingsoperaties, bureaucratiseringsprocessen en marktdenken.

Steeds meer Amsterdammers doen nu wat de krakers ook deden. Ze nemen het heft in handen. Zzp’ers richten broodfondsen op, ouderen stadsdorpen, buurtbewoners wijkondernemingen. Amsterdammers richten energiecollectieven op, zetten collectieve bouwprojecten op, zoeken elkaar op via internet. Het wemelt van de activiteiten, die er stuk voor stuk op uit zijn dat mensen proberen los te komen van hun afhankelijkheid van starre organisaties waarin ze gereduceerd zijn tot een klantnummer met wachtwoord. Ze kraken de publieke zaak.

Dat gaat niet vanzelf. Natuurlijk niet. De nieuwe zeggenschap zal bevochten moeten worden, initiatieven zullen zich moeten bewijzen, hun kracht moeten tonen. De lokale overheid is er immers niet voor niets. De gemeente moet er voor waken dat mensen louter hun eigen belang nastreven, dat er geen mensen worden buitengesloten, dat niet louter de elites profiteren; kortom, dat de publieke zaak goed bediend wordt. Maar zoals daar in de langdurige onderhandelingen over de grote kraakpanden indertijd ingenieuze constructies voor werden gevonden, zo zal dat ook nu gebeuren. Want wie de energie van Amsterdammers links laat liggen doet de stad tekort.

Jos van der Lans is cultuurpsycholoog en publicist. Met Pieter Hilhorst schreef hij Sociaal doe-het-zelven. Idealen en de politieke praktijk, dat iop 3 oktober wordt gepresenteerd in Pakhuis de Zwijger. Deze column is verschenen in het eerste nummer van Nieuw Amsterdam, uitgave van Pakhuis de Zwijger. Het eerste nummer werd op 16 september aan de Amsterdamse wethouder Freek Ossel overhandigd. 

 

Op 3 oktober presenteren Pieter Hilhorst enJos van der Lans in Pakhuis de Zwijger in Amsterdam hun nieuwe boek Sociaal doe-het-zelven. De idealen en de politieke praktijk.

Sociaal doe-het-zelven gaat over mensen die zich verenigen om het heft in eigen hand te nemen. Het gaat over broodfondsen waarin zzp’ers voor elkaar garant staan als een lid door ziekte geen inkomsten heeft. Het gaat om families met sores die meer hebben aan een Eigen Kracht-conferentie dan aan langs elkaar heen werkende hulpverleners. Het gaat over mensen die een coöperatie beginnen om met elkaar zonneenergie op te wekken. Het gaat over mensen die in één dag een heel land schoonmaken. Het eerste deel van het boek gaat over deze do it ourselves-beweging.

Het tweede deel gaat over wat deze beweging vraagt van de politiek. Hoe kan de lokale politiek deze kracht van onderop versterken?

Marjan Minnesma van Urgenda en Maaike Schnabel van Wehelpen.nl vertellen over hun praktijkervaringen met Sociaal doe-het-zelven.

De auteurs overhandigen de eerste exemplaren van het boek aan mensen die het sociaal doe-het-zelven al in de praktijk brengen. Wie dat zijn? Dat hoort u op 3 oktober.

Doe mee, en kom ook!

Donderdag 3 oktober, 20.00 uur
zaal open: 19.30, entree: gratis
Pakhuis de Zwijger, Piet Heinkade 179, Amsterdam

Klik hiervoor het voorwoord en de inhoudsopgave.

Pieter Hilhorst is voor de PvdA wethouder in Amsterdam voor de portefeuille Financien, onderwijs en jeugdzaken. Daarvoor presenteerde hij het programma De Ombudsman voor de Vara en was hij columnist voor de Volkskrant.

Jos van der Lans is cultuurpsycholoog en publicist. Voor GroenLinks was hij lid van de Eerste Kamer. Over de publieke sector schreef hij meerdere boeken, waaronder: Koning Burger (2005), Ontregelen (2008) en Eropaf! (2010).

Geef je op via aanmelden@sociaaldoehetzelven.nl
Kijk op facebook.com/sociaaldoehetzelven

Klik hier voor de uitnodiging voor de boekpresentatie in Pakhuis de Zwijger. En stuur hem door!!

Hoe het kan is een raadsel, maar kunstenares Tinkebel meldde vanochtend in NRC Next dat ze Sociaal doe-het-zelven al op haar Ipad aan het lezen is. Ze is een bevoorrecht mens, de rest van de Nederlanders moet wachten tot 3 november. Lees hier de uitnodiging.

Stadbericht #149: Broodfondsen. Power to the People?

Burgers regelen onderling zaken die voorheen het monopolie waren van de overheidsinstanties en grote private partijen. Dat is één van de thema's van maandag tijdens AUIW: Power to the People. Neem bijvoorbeeld de broodfondsen.

Een mooi voorbeeld van actieve burgers die buiten de instanties om, zelf het heft in handen nemen, zijn de broodfondsen. Torenhoge premies die ZZP'ers moeten betalen om zich financieel te beschermen tegen werkloosheid of arbeidsongeschiktheid worden door de broodfondsen omzeild. Die groep valt namelijk buiten de boot van traditionele CAO-regelingen. Het principe is simpel: ZZP'ers vormen kleine collectieven van maximaal vijftig personen. Als één van de deelnemers bijvoorbeeld ziek wordt, zorgen de andere deelnemers voor een tijdelijke uitkering.

'Je ziet dat er veel animo is voor broodfondsen', vertelt Biba Schoenmaker van de BroodfondsMakers Coöperatie, de organisatie die de broodfondsen coördineert. 'Niet alleen omdat het verschrikkelijk duur is voor ZZP'ers om zich privaat te verzekeren, maar ook omdat veel mensen hun zaakjes gewoon zelf willen regelen.' Veel mensen hebben volgens Schoenmaker geen vertrouwen meer in de grote instellingen waar je veel geld aan betaalt, en die ook nog eens totaal onoverzichtelijk zijn. 'Dat zie je ook bij de houding van mensen tegenover de banken. Dat massale, onoverzichtelijke willen mensen niet meer. Je moet ook maar afwachten of je iets van je verzekering terugkrijgt als je ziek wordt.' Bij een Broodfonds gaat alles in eigen beheer. De andere deelnemers leer je kennen en alles is volledig transparant. En een groot voordeel: je kan je opgebouwde saldo gewoon weer meenemen als je uit je Broodfonds stapt.

Albert Jan Kruiter is kritischer over het nieuwe fenomeen. Het Instituut voor Publieke Waarden, waaraan hij verbonden is, pleit voor een goede balans tussen samenleving, markt en overheid in het vormgeven van de publieke zaak. 'De mensen die samen een broodfonds oprichten hebben natuurlijk allemaal hetzelfde belang. Een beetje elitair is het eigenlijk. Want ZZP'ers zijn misschien niet heel rijk, maar vaak wel goed opgeleid, in goede gezondheid en hebben ten minste werk. Een beetje de krenten uit de pap dus.' Het hele principe van de verzorgingsstaat is volgens Kruiter nu juist dat het belangen overstijgend is. Ook mensen die niet bijdragen zijn opgenomen in het systeem. 'Wat gebeurt er met al die lageropgeleiden zonder uitzicht op werk zodra we naar een broodfondssysteem overstappen? Een leuk experiment, die broodfondsen, maar ik moet er niet aan denken dat het Ministerie van Sociale Zaken straks zegt: kijk eens! Jullie kunnen het allemaal zelf, wij stoppen er daarom maar mee.' Oud denken, vindt Biba Schoenmaker van BroodfondsMakers. 'Waarom moet er één antwoord zijn en kunnen er niet veel meer oplossingen naast elkaar bestaan? Zeker in een tijd waarin we te maken hebben met veel verschillende wensen en behoeften.'

Aanstaande maandag (16 september) staat bij Pakhuis de Zwijger geheel in teken van Power to the People. Centraal staat de vraag wat de nieuwe rollen van de overheid, traditionele instanties, de markt en burgers zijn in de veranderende stad. Albert Jan Kruiter van het Instituut voor Publieke Waarden zal een openingscolumn verzorgen. De dag bestaat verder uit lezingen, gesprekken en workshops. Power to the People is onderdeel van de Amsterdam Urban Innovation Week (AUIW).

Nieuw Amsterdam is een platform waarin we de stad van de toekomst verkennen, in de overtuiging dat die op lokaal niveau wordt vormgegeven door de energie van burgers zelf. We inspireren, tekenen trends en ervaringen op en verbinden partijen aan elkaar om te leren. In de Stadberichten verkennen we iedere dag de stad in transitie. Van lokale experimenten van burgers tot evenementen en cultuurproducten.

Mijn boeken Eropaf! en (in mindere mate) Ontregelen worden in een aantal social work opleidingen als studiemateriaal gebruikt. Dat betekent dat ze ook hun entree maken op Marktplaats waar studenten het boek aanbieden. Nogal eens omdat ze met de studie gestopt zijn. (Of die beslissing verband houdt met het boek melden ze er niet bij.) Het is ook zo gepiept, even het boek ergens neerleggen, foto maken met je telefoon en uploaden maar. Zo verschijnen d eboeken in allerlei standen op marktplaats. Hierbovenr een collage. De prijs is overigens niet echt gering; de boeken mogen weg voor zo’n acht à tien euro, ruim meer dan de helft van de verkoopprijs.

Vandaag is in Amsterdam West / Bos en Lommer de tweede Amsterdamse proeftuin van start gegaan in het kader van het transitieprogramma jeugdzorg. Ik mocht bij dez ebijeenkomst als gepsreksleider optreden. Op de foto ziet u de leden van het team, niet helemaal compleet. Ze komen uit de jeugdgezondheidszorg, MEE, Spirit, Altra, Combiwel, het schoolmaatschappelijk werk en gaan met elkaar een wijkgericht team vormen van generalisten die problemen van kinderen en gezinnen vroegtijdig signaleren en voorkomen dat problemen kunnnen escaleren. Een preventieve aanpak, gebaseerd op het eigen kracht denken, inschakelen van netwerken, en daardoor goedkoper, dat is waar de proeftuin mee aan de slag gaat. Op 1 januari 2015 moet dat leiden tot vergelijkbare team in 22 delen van de stad, die dan op basis van gebiedsgerichte en populatiegebonden financiering, een beter, efficientere, minder bureaucratische en goekdopere jeugdzorg moeten gaan realiseren.

Wijkaanpak en het SCP

Een raar rapport, dat is wel de minste kwalificering van de recente SCP-publicatie Werken aan de wijk, waarin antwoord wordt gezocht op de vraag of het krachtwijkenbeleid effectief is geweest. De onderzoekers struinden daarvoor alle hoeken en gaten af van de rijke wereld van de statistiek en hun oogst was teleurstellend. De Vogelaar-wijken scoorden statistisch niet beter dan de bijna-Vogelaar-wijken. De kranten kopten vrijwel unaniem: aanpak krachtwijken mislukt!
Het vreemde is dat de onderzoekers die conclusie niet voor hun rekening zouden durven nemen. Zij putten zich uit in nuanceringen en verklaringen voor het geringe effect. Sterker, uit dezelfde wereld van de statistiek toveren ze gegevens tevoorschijn waaruit blijkt dat langdurige herstructurering en aandacht van achterstandswijken vanaf 2002 wel degelijk positief uitpakt. Je moet dus een lange adem hebben, zeggen ze. Laat dat nu precies datgene zijn wat de Vogelaar-aanpak en de inzet van corporaties van regeringswege niet is gegeven.
Bezie je dit alles tegen het licht van de heftigste economische crisis sinds de jaren 80, dan doen onze achterstandswijken het eigenlijk heel goed. De criminaliteit neemt weliswaar iets toe, maar de verloedering niet. Bewoners waarderen hun wijk ook niet slechter. Eigenlijk is dat een enorme prestatie, want als de crisis ergens huis zou moeten houden dan is het in deze wijken. Niet dus.
Raar is bovendien dat de conclusies elke aansluiting missen met ervaringen van mensen die in deze wijken werken. Zouden die nu werkelijk allemaal blind zijn? Corporatiebestuurders, bewoners, professionals zijn ook kritisch geweest, maar over het algemeen zien zij in de aanpak, in de samenwerking en in de resultaten wel degelijk vooruitgang. Vergissen lokale bestuurders zich nu als zij de ervaringen met de krachtwijkenaanpak doortrekken naar een vernieuwing van het hele sociale domein via integraal gebiedsgericht werken met sociale wijkteams? Iets waar elke zichzelf respecterende gemeente nu mee in de weer is. Dat lijkt mij dus niet.
Mijn conclusie is dat dit rapport meer zegt over het SCP dan over het krachtwijkenbeleid. Het laat zien dat de onderzoekers er niet in slagen om een verbinding te maken tussen de generaliserende logica van de statistiek en de specifieke logica van lokale praktijken. In het licht van de decentralisaties en de lokalisering van de politiek, ‘van verzorgingsstaat naar verzorgingsstad’ zo typeerde de nieuwe directeur Kim Putters dit bij zijn aantreden, zou dat voor het SCP wel eens een steeds urgenter wordend probleem kunnen worden. Een mooie uitdaging voor Putters, zo kan je het natuurlijk ook zeggen.

Deze column is eind augustus verschenen in Aedes Magazine, nr. 8/2013.