Tijdens mijn politieke carrière als Eerste Kamerlid (1999-2007) was ik een van de eerste politici die in 2004 een eigen - tamelijk primitief - weblog begon. Eerst vooral vanwege mijn politieke activiteiten/meningen, maar in de loop der tijd steeds meer over mijn publicaties en publieke optredens als journalist en publicist. Zo werd het weblog een etalage voor iedereen die op hoogte wilde blijven van mijn gepubliceerde artikelen en columns, van gebeurtenissen waar ik bij ben geweest, van observaties die ik doe, van meningen die in mij opwellen, of van andere persoonlijke wetenswaardigheden.
Het is geen dagboek, maar wel een soort maandboek geworden, waar ik zelf regelmatig in terug blader om nog even na te gaan hoe het ook al weer zat.
Dagen 4/5: Tussenstand campagne #HUURVERLOF: woningcoörporaties komen los. Nu WEEKEND. Tijd voor bezinning! En voor de voorbeelden en verhalen van mensen die in grote problemen komen en voor wie (onbetaald)#HUURVERLOF echt soelaas gaat bieden? pic.twitter.com/0uaEbt3yvf
Actiedag 3 | Wooncorpo’s tonen geen lef - i.p.v #HUURVERLOF zadelen ze financieel zwaar getroffen huurders via betalingsregelingen op met termijnschulden. Waarom niet proactief toegankelijke meldpunten voor huurders-in-nood geopend? #maatwerk@Aedesnet @AFW1917 @Rochdalepic.twitter.com/hnGXfKV85E
Boek Participatielezing 2020 in tweede druk verschenen!!!
Op 31 januari 2020 sprak ik de derde Participatielezing uit met als titel De marktkwerking voorbij. Samenlevingsopbouw in de 21e eeuw. De lezing (waarvan een registratie op YouTube is te zien, zie hieronder) was in feite een verkorte weergave van een uitgebreide beschouwing die kort daarna in boek is verschenen en die inmiddels aan een twee druk is begonnen. Je kunt het boek hier bestellen.
Ik liet mij voor deze lezing inspireren door het Pullitzer-prijswinnende boek Tot in de hemel van de Amerikaanse schrijver Richard Powers. Deze roman beschrijft hoe de moderne welvaartsmens naar bossen is gaan kijken op een manier zoals ze zichzelf is gaan beschouwen. Als een rijk van met elkaar wedijverende individuen. Het referentiekader van samenwerkende gemeenschappen, van organische gehelen, is vervangen door het geloof in de kracht van de afzonderlijke exemplaren, de individuen. We zien door de bomen het bos niet meer, zoals we achter het rijk van de inividuen de kracht van de samenleving uit het oog zijn verloren.
De publieke sfeer is onderworpen aan de wetten van het bedrijfsmatig, marktgericht denken, een besturingsfilosofie die bekend is geworden onder de naam New Public Management, een economisch en kwantitatief georiënteerde benadering waarin tegen zo laag mogelijke kosten zoveel mogelijk moet worden gepresteerd. Deze manier van aansturen vond een vruchtbare mentale voedingsbodem in de culturele mentaliteit van zelfverwerkelijking en individualisering die vanuit de jaren zestig en zeventig boven was komen drijven. Een amalgaam van ontzuiling, emancipatie en neoliberalisme is een nieuw soort DNA gaan vormen voor de publieke sector in ons land, met dramatische gevolgen: burgers als consumenten, professionals als productiemedewerkers en een afnemende waardering voor het werk in de frontlinies van onze samenleving, waar de personeelstekorten ophopen.
Alles wijst er echter op dat het tijdperk van marktwerking en consumentisme aan het einde van zijn Latijn is. Er is, in alle lagen van de samenleving, sprake van een groeiende behoefte om op te ontsnappen aan de cultuur van individualisme en wedijver. Dat is de honger waar de samenlevingsopbouw in de 21e eeuw het voedsel voor moet vormen. Dat beperkt zich dus niet tot dat schattige burgerinitiatiefje in de wijk, dat is een gedaantewisseling die zich op alle niveaus moet voltrekken. ‘Laten we het reïnventing society noemen – misschien verstaan we het dan beter.’
We moeten door de individuen weer het bos, de samenleving gaan zien. We moeten de sociologische verbeelding weer op gang helpen. We moeten de civil society herontwerpen op een manier waarin veel meer gebruik wordt gemaakt van het feit dat mensen met elkaar in sociale verbanden en netwerken leven. Nu wordt de veerkracht die daarin schuil gaat hooguit als bijkomstigheid gezien. Maar het gaat er om die veerkracht weer in het vizier te krijgen en een rol van betekenis telaten spelen in de wijze waarin wij onze samenleving, onze betrekkingen met instituties en onze relatie met de overheid vorm geven. Dat is de opgave van samenlevingsopbouw in de 21e eeuw.
Deze wending naar de community, het vizier op samenwerken en de antenne voor gemeenschapsvorming kunnen met elkaar een remedie vormen tegen de vervreemding die veel mensen ervaren. Het kan iets van het gevoel terugbrengen dat het ons niet allemaal overkomt, dat we er zelf ook over gaan. Dat we er wat over te zeggen hebben.
Ik eindigde mijn betoog met tien handreikingen, die kunnen helpen om de uitdagingen van de samenlevingsopbouw in de 21e eeuw tegemoet te treden. Geen blauwdruk, maar uitspraken om over na te denken, om de gedachten te bepalen en het praktisch handelen op te toetsen.
1. Markeer expliciet het afscheid van het New Public Management & het marktdenken 2. Gewenst: sterke, zelfbewuste (lokale) overheden 3. Moderniseer het klassiek Nederlandse principe van subsidiariteit 4. Kijk voorbij het individu – zoek de veerkracht van netwerken, collectieven, burgerinitiatieven en gemeenschapsvorming 5. Zie wijken/buurten als arena’s van samenlevingsopbouw, als de thuisbasis van een gerevitaliseerde civil society - zorg voor een vruchtbare sociale infrastructuur 6. Voorkom dat wijkteams en sociale professionals louter een hulpverleningsimago hebben, presenteer ze als community workers 7. Laat instituties (zorg, onderwijs, maatschappelijke dienstverlening) buiten hun oevers treden, demp slotgrachten, laat de buitenwereld binnenkomen 8. Maak van de verduurzaming van steden en dorpen een frontlijn voor samenlevingsopbouw in de 21e eeuw 9. Voer een productieve vorm van maatschappelijke diensttijd in 10. Leer van de geschiedenis
Die laatste handreiking deed ik met het oog op het feit dat met het uitspreken van deze Participatielezing de Canon samenlevingsopbouw, die ik samen met Henk Krijnen en zestien deelnemers aan een masterclass heb opgesteld, online is gegaan. Daarin wordt de geschiedenis van de samenlevingsopbouw in Nederland uitgebreid beschreven en gommentarieerd. Neem gerust een kijkje: Canon samenlevingsopbouw.
